ریشه بت پرستى در عالم و عرب _تفسیرمجمع البیان
وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً البتّه ترک نکنید پرستش (۱) ودّا (۲) سواع (۳) یغوث (۴) یعوق (۵) نسر را.
ابن عبّاس و قتاده گویند: این نامهاى بتهایى بود که میپرستیدند سپس بعد از آنها عرب آنها را عبادت نمودند.
ریشه بت پرستى در عالم
محمّد بن کعب گوید: اینها نامهاى مردم صالح و شایسته اى بود که بین آدم و نوح علیهما السّلام بودند. پس بعد از ایشان قومى زندگى کردند که روش آنها را در عبادت اتّخاذ کرده بودند پس شیطان بایشان گفت اگر تصویر آنها را بکشید و در مقابل خود مانند (تابلویى) قرار دهید شما را تشویق و نشاط بیشتر در عبادت دهند.
پس آنها تمثال و تصویر آنها را کشیده و خورسند بودند تا بعد از ایشان که مردم دیگر آمدند شیطان لعین بآنها گفت. مردمى که قبل از شما بودند. اینها را مى پرستیدند. پس آنها فریب خورده و عبادت کردند. آنها را و این بود ریشه و اساس بت پرستى.
و بعضى گفته اند: که نوح علیه السّلام در کوه هندوستان حفاظت میکرد جسد حضرت آدم علیه السّلام را و مانع بود میان آن جسد و کافرها که مبادا دور قبرش طواف کنند. پس شیطان بآنها گفت. اینها بر شما افتخار و مباهات میکنند و خیال مینمایند که تنها آنها اولاد آدم هستند و شما نیستید و او نیست مگر جسدى و پیکرى و من براى شما مثل آن را تصویر میکنم که شما دور آن بگردید و طواف کنید پس پنج بت تراشید و آنها را، بر پرستش آن بتها واداشت و آنها ودّ. و سواع. و یعوق. و یغوث و نسر بود. پس چون طوفان نوح علیه السّلام شد این بتها را طوفان دفن نموده و خاک بر آنها انباشت پس پیوسته مدفون بودند تا شیطان آنها را براى مشرکین عرب بیرون آورد.
ریشه بت پرستى عرب
پس قبیله قضاعه. ودّ را اختیار کرد و آن را در دومه الجندل گذارده و عبادت نمودند. آن گاه بتوارث فرزندان اکابر آنها پس اکابر بعد تا به دست بنى کلیب افتاد و اسلام آمد و آن نزد ایشان بود و تیرهاى از قبیله طىّ یغوث را گرفته پس بدست بنى مراد افتاد. پس زمانى پرستیدند آن را سپس بنى ناجیه تصمیم گرفتند که آن را از دست آنها بیرون آورند پس آن را برداشته و به قبیله بنى حارث بن کعب گریخته و پناه آوردند. و امّا یعوق. پس آنها را قبیله کهلان گرفته و بتوارث در میان آنها پسران بزرگتر پس بزرگتر داشتند تا در دست همدان (قبیلهاى در یمن) گردید امّا نسر پس براى قبیله خثعم بود که آن را میپرستیدند. و امّا بت سواع ابن عبّاس گوید: پس براى آل ذى کلاع بود و آنها آن را عبادت میکردند.
عطاء و قتاده گفته اند: که بتهاى قوم نوح علیه السّلام بدست عرب افتاد. پس بت ودّ در دومه الجندل و بت سواع نصیب گروهى از قبیله هذیل و بت یغوث معبود بنى غطیف تیرهاى از قبیله مراد (که ابن ملجم مرادى لعنه اللَّه از آنهاست) گردید و بت یعوق مخصوص همدان یمن شد و بت نسر خداى آل ذى کلاع از قبیله حمیر شد و بت لات متعلّق به قبیله ثقیف شد.
و امّا بت عزّى مخصوص بنى سلیم و غطفان و چشم و نضر و سعد ابن بکر شد. و امّا بت منات براى قبیله قدید بود. و امّا بت اساف و نائله مورد پرستش اهل مکّه قرار گرفت. بت اساف را در کنار حجر الاسود گذارده و بت نائله را در نزدیکى رکن یمانى و بت هبل را که هجده گز و ذراع و بزرگترین بت عرب بود. در بالاى کعبه نصب کردند.
چهره بتهاى مردم عرب
واقدى گوید: بت ودّ بصورت مرد و بت سواع بصورت زنى، و بت یغوث بر صورت شیر و بت یعوق بصورت اسب و بت نسر بهیکل عقاب پرنده لاشه خور بود.
ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج۲۵، سوره نوح آیه۲۳