ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن فضل بن حسن طبرسی سوره الدخان ۱۲ الی ۲۱

[سوره الدخان (۴۴): آیات ۱۲ تا ۲۱]

رَبَّنَا اکْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ (۱۲)

أَنَّى لَهُمُ الذِّکْرى‏ وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِینٌ (۱۳)

ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ (۱۴)

إِنَّا کاشِفُوا الْعَذابِ قَلِیلاً إِنَّکُمْ عائِدُونَ (۱۵)

یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَهَ الْکُبْرى‏ إِنَّا مُنْتَقِمُونَ (۱۶)

وَ لَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَ جاءَهُمْ رَسُولٌ کَرِیمٌ (۱۷)

أَنْ أَدُّوا إِلَیَّ عِبادَ اللَّهِ إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ (۱۸)

وَ أَنْ لا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ إِنِّی آتِیکُمْ بِسُلْطانٍ مُبِینٍ (۱۹)

وَ إِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَ رَبِّکُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ (۲۰)

وَ إِنْ لَمْ تُؤْمِنُوا لِی فَاعْتَزِلُونِ (۲۱)

ترجمه آیات:

۱۲- پروردگارا: عذاب را از ما بر طرف کن که ما ایمان آوردیم.

۱۳- کجا یاد آورى میشوند، با آنکه رسولى آشکارا سوى ایشان آمد.

۱۴- و سپس از او رویگرداند، و گفتند که او دیوانه‏ اى است تعلیم یافته.

۱۵- ما عذاب را براى مدّتى کوتاه از شما برمیداریم، ولى شما دوباره بکفرتان باز میگردید.

۱۶- آن روز که سخت شما را بگیریم، ما انتقام خواهیم گرفت.

۱۷- ما پیش از آنان قوم فرعون را دچار فتنه امتحان کردیم، و رسولى بزرگوار براى آنان آمد.

۱۸- که بندگان خدا را بمن بسپارید، من فرستاده ‏اى امین هستم براى شما.

۱۹- و بر خدا برترى خواهى نکنید که من برهانى روشن، برایتان آورده‏ ام.

۲۰- و من از اینکه سنگسارم کنید به پروردگارم و پروردگار شما پناه میبرم

۲۱- و اگر مرا تصدیق نمیکنید پس با من کار نداشته باشید.

 

 

 

اعراب آیات:

یَوْمَ نَبْطِشُ‏- منصوب است به‏ «إِنَّا کاشِفُوا الْعَذابِ قَلِیلًا» و نیز جایز است که منصوب شود بضمیرى که «منتقمون» بآن دلالت دارد، و نمیتوان آن را منصوب به «منتقمون» گرفت، زیرا ما بعد انّ در ما قبلش عمل نمیکند.

 

 

 

معنى آیات:

آن گاه خداوند بزرگ پس از آنکه خبر داد که دود بمنزله عذابى براى مردم همگان را فرا میگیرد، و آنان گفته ‏اند یا میگویند: این دود عذابى است دردناک سپس دوباره از قول آنان بیان فرمود که:

(رَبَّنَا اکْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ) یعنى: خداوند اما به محمّد (ص) و قرآن ایمان آورده‏ایم، عذاب را از ما بر طرف فرما، خداوند در پاسخ آنان میفرماید:

(أَنَّى لَهُمُ الذِّکْرى‏) یعنى: اینان چگونه یاد آورى میشوند، و پند میگیرند.

(وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِینٌ)[۱] با اینکه براى آنان پیامبرى که راستگوییش آشکار بود آمد.

(ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ) ولى آنان از این پیامبر روگردان شدند، و سخنش را نپذیرفتند.

(وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ) یعنى: او تعلیم داده شده است، و بشرى که با ادّعاى نبوت دیوانه است او را تعلیم میدهد[۲] سپس میفرماید:

(إِنَّا کاشِفُوا الْعَذابِ قَلِیلًا إِنَّکُمْ عائِدُونَ) یعنى: ما عذاب گرسنگى و دود را اندک مدتى از شما بر میداریم، و از مقاتل نقل شده است که منظور از این مدّت تا جنگ بدر بوده است- ولى باز شما بکفر و تکذیب خود باز میگردید.

زیرا پس از آنکه خداوند بوسیله دعاى پیامبر و خواندن نماز استسقاء عذاب قحطى و خشکسالى را از آنان برطرف ساخت، دوباره بتکذیب پیامبر پرداختند، و این معنى بنا بر قول کسى است که گفته است دود در زمان حضرت بوده است.

امّا بنا بر قول کسى که میگوید: این دخان از علائم قیامت است معنایش آنست که شما دوباره گرفتار عذابى سخت‏تر خواهى شد، و آن عذاب عبارتست از عذاب جهنّم، و قلیل مدّت ما بین ایندو عذاب است‏[۳].

(یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَهَ الْکُبْرى‏) بنا بر قول اوّل یعنى: براى آنان عذاب‏ سخت جنگ بدر را یاد آورى کن.

میگویند: پس از آنکه خداوند عذاب قحطى و گرسنگى را از میان‏شان برداشت دوباره بتکذیب پرداختند، و لذا خداوند در جنگ بدر از آنان انتقام کشید.

و بنا بر قول دیگر این عذاب بزرگ عبارتست از عذاب قیامت.

و بطش عبارتست از سخت گرفتن، که کنایه از دردناک بودن آن عذاب است.

(إِنَّا مُنْتَقِمُونَ) یعنى در آن روزگار از آنان انتقام خواهیم گرفت، سپس میفرماید:

(لَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ) و خداوند سوگند میخورد که پیش از کفّار قوم پیامبر (ص) ملّت فرعون را امتحان نمودیم، و براى آنان تکلیف سخت قرار دادیم، زیرا فتنه عبارتست از سختى عبادت و اصل لغت فتنه بمعنى دمیدن آتش است در طلا تا آن را از غش خالص سازند.

بعضى هم گفته ‏اند فتنه عبارتست از امتحانى که خداوند انجام میدهد تا افراد را طبق اعمالى که از آنان ظاهر میشود مجازات دهد، نه آنکه بر طبق علم خود بى‏آنکه عملى از آنان سر زده باشد مجازات کند.

(وَ جاءَهُمْ رَسُولٌ کَرِیمٌ) یعنى: براى قوم فرعون پیامبرى که داراى اخلاق و رفتارى عالى بود آمد که از بدیهاى مردم میگذشت، و مردم را به نیکى و رشد دعوت میفرمود، بعضى هم گفته‏اند یعنى پیامبرى که در پیشگاه خداوند بزرگوار است، و بوسیله اطاعت از او شایسته احترام و بزرگداشت میباشد.

بعضى هم گفته ‏اند: یعنى پیامبرى که در میان قومش بنى اسرائیل محترم و شریف بوده است.

(أَنْ أَدُّوا إِلَیَّ عِبادَ اللَّهِ) این قسمت جزء گفتار موسى است که بفرعون گفته است، یعنى: اى فرعونیان: بنى اسرائیل را از عذاب و بردگى آزاد سازید زیرا خداوند آنان را آزاد آفریده است مثل آیه دیگر که میفرماید: «فَأَرْسِلْ مَعِیَ بَنِی إِسْرائِیلَ» بنا بر این عباد اللَّه مفعول ادّوا است.

فرّاء گفته است یعنى: اى بندگان خدا آنچه را که خداوند بشما دستور داده است نسبت بمن اداء کنید[۴].

(إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ) یعنى: من نسبت بآنچه که شما را بدان دعوت میکنم امین هستم.

(وَ أَنْ لا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ) حسن گفته است یعنى: با ترک طاعت خداوند نسبت باو تکبّر نکنید.

بعضى گفته‏اند یعنى: با ستم نمودن نسبت به اولیاء خدا بر آنان ستم روا مدارید.

و از ابن عباس‏[۵] و قتاده نقل شده است یعنى: با کفران نعمتهاى الهى و نسبت دروغ باو دادن بر او ستم روا مدارید.

(إِنِّی آتِیکُمْ بِسُلْطانٍ مُبِینٍ) یعنى: من براى شما برهانى روشن که‏  حقّ با آن ظاهر خواهد شد آورده‏ام.

و بعضى گفته‏اند یعنى من معجزه آشکارى براى شما آورده‏ام که صحّت نبوّتم را ظاهر میسازد، و راستگویى مرا ثابت مینماید، پس از آنکه حضرت این سخن را گفت او را تهدید به کشتن و سنگسار کردن نمودند و لذا در جواب آنان فرمود:

(وَ إِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَ رَبِّکُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ) قتاده گفته است یعنى: من به خداوندى که مالک من و شما است از اینکه سنگسارم کنید پناهنده میشوم.

و از ابن عبّاس و ابى صالح نقل شده است این «رجم» و سنگسار شدنى که حضرت موسى از آن بخدا پناه برده است دشنام است، مثل آنکه میگفتند موسى جادوگر و دروغگو است و از این قبیل سخنان …

(وَ إِنْ لَمْ تُؤْمِنُوا لِی فَاعْتَزِلُونِ) یعنى: اگر تصدیقم نمیکنید مرا بحال خود گذارید، نه طرفدارم باشید، نه بر زیانم ..

و از ابن عبّاس نقل شده است یعنى: دست از آزارم بکشید[۶].

______________________________

[۱] تفسیر ابن عبّاس ص ۳۰۸( مبین یعنى: براى آنان بزبانى بیان کند که آن را میدانند). تفسیر علىّ بن ابراهیم قمّى ج ۲ ص ۲۹۱( مبین یعنى:

پیامبرى که بر ایشان ظاهر شده است.

[۲] تفسیر قمّى ج ۲ ص ۲۹۱:( این سخن را هنگامى گفتند که وحى بر پیامبر خدا( ص) نازل شده بحالت غشوه فرو میرفتند)

[۳] تفسیر قمّى ج ۲ ص ۲۹۱:( اگر منظور از« یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ» در قیامت باشد به دنبالش نمیفرمود« إِنَّکُمْ عائِدُونَ» زیرا پس از آخرت و قیامت حالتى نیست که بآن باز گردند)

[۴] تفسیر قمّى ج ۲ ص ۲۹۱ یعنى:« دستورات خدا را که عبارتست از نماز، زکات، روزه، حج و سنن و احکام انجام دهید».

[۵] تفسیر ابن عبّاس ص ۳۰۸.

[۶] تفسیر ابن عبّاس ص ۳۰۸ در این نسخه از تفسیر ابن عبّاس که نزد ما است ابن عبّاس« فاعتزلون» را چنین معنى کرده است:( مرا بحال خود واگذارید نه بسود من و نه بزیانم باشید)

 

ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج‏۲۲