تسبیح ربّ و تسبیح اسم ربّ _ ترجمه بیان السعاده فى مقامات العباده سلطان محمد گنابادی«سلطانعلیشاه»
تحقیق تسبیح ربّ و تسبیح اسم ربّ
بدان که در هر فردى از افراد بنى آدم، بلکه در هر جزئى از اجزاى عالم یک لطیفه الهى است که آن لطیفه، او را تربیت مى کند و در جهت کمالات ثانوى به حرکت وامى دارد و از قوا و استعدادهائى که در او به ودیعت نهاده شده است خارج و به فعلیّتهایش رهنمون مىشود، و آن لطیفه از جهتى ربّ آن چیز است و از وجهى اسم ربّ است. و قول شاعر اشاره به همین لطیفه است:
| دل هر ذرّه را که بشکافى | آفتابیش در میان بینى | |
و قول شاعر دیگر:
| یکى میل است با هر ذرّه رقّاص | کشاند ذرّه را تا مقصد خاصّ | |
| رساند گلشنى را تا بگلشن | دواند گلخنى را تا به گلخن | |
و این لطیفه، زیر پرده هاى عدمهاى طبیعت و رذائل نفس پوشیده شده است، و تنزیه آن لطیفه پاک کردن آن از عدمها و نقائص و رذایل است، و این معنى ممکن نمىشود مگر با کثرت ذکر، آن هم ذکرى که از طرف شخصى مجاز، بى واسطه یا با واسطه و یا با واسطه هایى از طرف خدا گرفته شده باشد. و لذا امر به تنزیه، بعد از امر به ذکر کثیر آمده است.
و هرجا که ذکرى از تسبیح به میان آمده است چه به طور مطلق یا مقیّد به اسم ربّ یا به ربّ یا به اللّه باشد به صورت مفعول بدون واسطه یا به وسیله لام یا «باء» متعلّق به آن آمده است …. به هر حال مقصود از تسبیح، تنزیه و منزّه کردن آن لطیفه است زیرا آن لطیفه، اسم ربّ است، و خود، ربّ است، که از طرف خدا نازل شده است. و مقصود از (عشى و ابکار) یا تمام اوقات است، چون گاهى دو طرف روز در عرف ذکر مىشود و مقصود استغراق جمیع اوقات است یا خصوص دو طرف روز است، که دو طرف روز وقت نشاط نفس و شدت گرفتن شوق آن است به اصلش به خلاف وسط شب و وسط روز که هر دو وقت خستگى نفس و سستى قواست و لذا فرموده است: نزدیک نماز نشوید در حالى که کسل هستید. (همانطور که گفته شد نماز در وقت کسالت، دستور داده نشده است).
ترجمه تفسیر بیان السعاده فى مقامات العباده، ج۳،سوره آل عمران آیه ۴۱