المنافقون - كشف الاسرار و عدة الأبرار

ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن فضل بن حسن طبرسی سوره المنافقون ۱ الى۵

(۶۳) سوره المنافقون مدنیه و آیاتها إحدى عشره (۱۱)

[توضیح‏]

مدنیه بالإجماع و هی إحدى عشره آیه.

فضلها

أبی بن کعب عن النبی ص قال‏ و من قرأ سوره المنافقین برأ من النفاق.

تفسیرها

لما ختم الله سوره الجمعه بما هو من علامات النفاق من ترک النبی ص قائما فی الصلاه أو فی الخطبه و الاشتغال باللهو و طلب الارتفاق افتتح هذه السوره بذکر المنافقین أیضا فقال:

[سوره المنافقون (۶۳): الآیات ۱ الى ۵]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏

إِذا جاءَکَ الْمُنافِقُونَ قالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ إِنَّکَ لَرَسُولُهُ وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمُنافِقِینَ لَکاذِبُونَ (۱)

اتَّخَذُوا أَیْمانَهُمْ جُنَّهً فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّهُمْ ساءَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (۲)

ذلِکَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا فَطُبِعَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ (۳)

وَ إِذا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَهٌ یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَهٍ عَلَیْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى یُؤْفَکُونَ (۴)

وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ تَعالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ وَ رَأَیْتَهُمْ یَصُدُّونَ وَ هُمْ مُسْتَکْبِرُونَ (۵)

القراءه

قرأ أبو عمرو غیر عباس و الکسائی خشب ساکنه الشین و الباقون‏ «خُشُبٌ» بضمها و قرأ نافع و روح عن یعقوب و سهل لووا بتخفیف الواو و الباقون‏ «لَوَّوْا» بتشدیدها و هو اختیار أبی عبیده و فی الشواذ قراءه الحسن اتخذوا إیمانهم بالکسر.

الحجه

قال أبو علی من قرأ خشب جعله مثل بدنه و بدن و مثله أسد و أسد و وثن و وثن فی قوله إن یدعون من دونه إلا أثنا قال سیبویه هی قراءه و التثقیل أن فعل قد جاء فی نظیره قالوا أسد کما قالوا فی جمع ثمر ثمر قال الشاعر

” یقدم إقداما علیکم کالأسد”

قال أبو الحسن التحریک فی خشب لغه أهل الحجاز و حجه من قرأ لووا بالتخفیف قوله‏ «لَیًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ» فاللی مصدر لوى مثل طوى طیا و التثقیل لأن الفعل للجماعه فهو کقوله‏ مُفَتَّحَهً لَهُمُ الْأَبْوابُ‏ و قد جاء

” تلویه الخاتن زب المعذر”

أنشده أبو زید و قوله إیمانهم بالکسر هو على حذف المضاف أی اتخذوا إظهار إیمانهم جنه و قد مر أمثال ذلک.

اللغه

الجنه الستره المتخذه لدفع الأذیه کالسلاح المتخذ لدفع الجراح و الجنه البستان الذی یجنه الشجر و الجنه الجنون الذی یستر العقل و الفقه العلم بالشی‏ء فقهت الحدیث أفقهه و کل علم فقه إلا لما اختص به علم الشریعه و کل من علمها یقال أنه فقیه و أفقهتک الشی‏ء بینت لک و فقه الرجل بالضم صار فقیها قال ابن درید الجسم کل شخص مدرک و کل عظیم الجسم جسیم و جسام و الأجسم العظیم الجسم قال الشاعر:

و أجسم من عاد جسوم رجالهم‏ و أکثر إن عدوا عدیدا من الرمل‏

و اختلف المتکلمون فی حد الجسم فقال المحققون منهم هو الطویل العریض العمیق و لذلک متى ازداد ذهابه فی هذه الجهات الثلاث قیل أجسم و جسیم و قیل هو المؤلف و قیل هو القائم بالنفس و معناه أنه لا یحتاج إلى محل و الصحیح القول الأول و الأجسام ما تأتلف من الجواهر و هی أجزاء لا تتجزء ائتلفت بمعان یقال لها المؤتلفات فإذا رفعت عنها بقیت أجزاء لا تتجزء و اختلف فی أقل أجزاء الأجسام و الصحیح أنه ما تألف من ثمانیه أجزاء و قیل من سته أجزاء عن أبی الهذیل و قیل من أربعه أجزاء عن البلخی.

الإعراب‏

«ساءَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» تقدیره ساء العمل عملهم فقوله‏ «ما کانُوا یَعْمَلُونَ» موصول و صله فی موضع رفع بأنه مبتدأ أو خبر مبتدإ محذوف هو المخصوص بالذم. «أَنَّى یُؤْفَکُونَ» أنى فی موضع نصب على الحال بمعنى کیف و التقدیر أ جاحدین یؤفکون و یجوز أن یکون فی محل النصب على المصدر و التقدیر أی أفک یؤفکون و قیل معناه من أین یؤفکون أی یصرفون عن الحق بالباطل عن الزجاج فعلى هذا یکون منصوبا على الظرف و یصدون فی موضع نصب على الحال.

المعنى‏

خاطب الله سبحانه نبیه فقال‏ «إِذا جاءَکَ» یا محمد «الْمُنافِقُونَ» و هم الذین یظهرون الإیمان و یبطنون الکفر و اشتقاقه من النفق و النافقاء کما قال الشاعر:

للمؤمنین أمور غیر مخزیه و للمنافق سر دونه نفق‏

«قالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللَّهِ» أی أخبروا بأنهم یعتقدون أنک رسول الله‏ «وَ اللَّهُ یَعْلَمُ» یا محمد «إِنَّکَ لَرَسُولُهُ» على الحقیقه و کفى بالله شهیدا «وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمُنافِقِینَ لَکاذِبُونَ» فی قولهم إنهم یعتقدون أنک رسول الله فکان إکذابهم فی اعتقادهم و أنهم یشهدون ذلک بقلوبهم و لم یکذبوا فیما یرجع إلى ألسنتهم لأنهم شهدوا بذلک و هم صادقون فیه و فی هذا دلاله على أن حقیقه الإیمان إنما هو بالقلب و من قال شیئا و اعتقد خلافه فهو کاذب‏ «اتَّخَذُوا أَیْمانَهُمْ جُنَّهً» أی ستره یستترون بها من الکفر لئلا یقتلوا و لا یسبوا و لا تؤخذ أموالهم‏ «فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ» أی فأعرضوا بذلک عن دین الإسلام و قیل معناه منعوا غیرهم عن اتباع سبیل الحق بأن دعوهم إلى الکفر فی الباطن و هذا من خواص المنافقین یصدون العوام عن الدین کما تفعل المبتدعه «إِنَّهُمْ ساءَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» أی بئس الذین یعملونه من إظهار الإیمان مع إبطان الکفر و الصد عن السبیل‏ «ذلِکَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا» بألسنتهم عند الإقرار بلا إله إلا الله محمد رسول الله‏ «ثُمَّ کَفَرُوا» بقلوبهم لما کذبوا بهذا عن قتاده و قیل معناه آمنوا ظاهرا عند النبی و المسلمین ثم کفروا إذا خلوا بالمشرکین و إنما قال ثم کفروا لأنهم جددوا الکفر بعد إظهار الإیمان‏ «فَطُبِعَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ» أی ختم علیها بسمه تمیز بها الملائکه بینهم و بین المؤمنین على الحقیقه و قیل لما ألفوا الکفر و العناد و لم یصغوا إلى الحق و لا فکروا فی المعاد خلاهم الله و اختارهم و خذلهم فصار ذلک طبعا على قلوبهم و هو الفهم إلى ما اعتادوه من الکفر عن أبی مسلم‏ «فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ» أی لا یعلمون الحق من حیث أنهم لا یتفکرون حتى یمیزوا بین الحق و الباطل‏ «وَ إِذا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ» بحسن منظرهم و تمام خلقتهم و جمال بزتهم‏ «وَ إِنْ یَقُولُوا تَسْمَعْ‏ لِقَوْلِهِمْ» أی و إذا قالوا شیئا أصغیت إلى کلامهم لحسن منطقهم و فصاحه لسانهم و بلاغه بیانهم‏ «کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَهٌ» أی کأنهم أشباح بلا أرواح شبههم الله فی خلوهم من العقول و الأفهام بالخشب المسنده إلى شی‏ء لا أرواح فیها و قیل أنه شبههم بخشب نخره متأکله لا خیر فیها و یحسب من رآها أنها صحیحه سلیمه من حیث أن ظاهرها یروق و باطنها لا یفید فکذلک المنافق ظاهره معجب رائع و باطنه عن الخیر زائغ‏ «یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَهٍ عَلَیْهِمْ» وصفهم الله تعالى بالخور و الهلع أی یظنون کل صیحه یسمعونها کائنه علیهم و المعنى یحسبون أنها مهلکتهم و أنهم هم المقصودون بها جبنا و وجلا و ذلک مثل أن ینادی مناد فی العسکر أو یصیح أحد بصاحبه أو انفلتت دابه أو أنشدت ضاله و قیل معناه إذا سمعوا صیحه ظنوا أنها آیه منزله فی شأنهم و فی الکشف عن حالتهم لما عرفوا من الغش و الخیانه فی صدورهم و لذلک قیل المریب خائف ثم أخبر سبحانه بعداوتهم فقال‏ «هُمُ الْعَدُوُّ» لک و للمؤمنین فی الحقیقه «فَاحْذَرْهُمْ» أن تأمنهم على سرک و توقهم‏ «قاتَلَهُمُ اللَّهُ» أی أخزاهم و لعنهم و قیل أنه دعاء علیهم بالهلاک لأن من قاتله الله فهو مقتول و من غالبه فهو مغلوب‏ «أَنَّى یُؤْفَکُونَ» أی أنى یصرفون عن الحق مع کثره الدلالات و هذا توبیخ و تقریع و لیس باستفهام عن أبی مسلم و قیل معناه کیف یکذبون من الإفک‏ «وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ تَعالَوْا» أی هلموا «یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ» أی أکثروا تحریکها بالهزء لها استهزاء بدعائهم إلى ذلک و قیل أمالوها إعراضا عن الحق و کراهه لذکر النبی ص و ذلک لکفرهم و استکبارهم‏ «وَ رَأَیْتَهُمْ» یا محمد «یَصُدُّونَ» عن سبیل [الله‏] الحق‏ «وَ هُمْ مُسْتَکْبِرُونَ» أی متکبرون مظهرون أنه لا حاجه لهم إلى الاستغفار.

مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۰

ترجمه:

بنام خداوند بخشاینده مهربان ۱- چون منافقان نزد تو بیایند گویند گواهى میدهیم که تو قطعا پیغمبر خدایى و خدا میداند که تو بدون تردید فرستاده اویى، و خدا گواهى میدهد که منافقان جدّا دروغ میگویند (چون اعتقادشان موافق گفتار شان نیست).

۲- منافقان سوگندان خویش را چون سپرى برگرفتند (که بوسیله آن جان و مال خود را نگهدارى کنند) پس (نادانان را) از راه خدا بازداشتند البتّه ایشان آنچه میکردند بد است.

۳- این (بدى عملشان) براى آنست که ایشان (بحسب ظاهر) گرویدند سپس (بدل) نگرویدند در نتیجه خدا بر دلهایشان مهر نهاد، پس ایشان (حقیقت ایمان را) در نیابند.

۴- و اگر منافقان را ببینى پیکرهاى ایشان تو را بشگفت آورد و اگر سخن گویند گفتارشان را گوش میدهى گویا ایشان (در خالى بودن از خرد و دانش) چوبهاى بدیوار تکیه داده شده‏اند، هر آوازى که برآید (ترس ایشان بمرتبه‏ایست که آن را) بزیان خویش میپندارند ایشان دشمنانند پس از (نیرنگ) ایشان حذر کن خدا ایشان را هلاک کند، ایشان را به کجا و (چگونه) برمیگردانند.

۵- و چون بایشان گویند بیائید تا فرستاده خدا براى شما آمرزش خواهد سرهاى خویش را (از روى استهزاء) حرکت میدهند و به بینى ایشان را که (مردم را از راه حق) باز میدارند و ایشان گردنکشانند.

 

 

قرائت:

ابو عمر و غیر عباس و کسایى (خشب) بسکون شین و دیگران «خشب» بضم شین قرائت کرده و ناقح و روح از یعقوب و سهل (لوّوا) بتخفیف واو و بقیّه از قاریان بتشدید واو خوانده و آن اختیار ابى عبیده است، و در شواذ حسن اتخذوا ایمانهم، بکسر قرائت کرده.

 

 

دلیل:

ابو على گوید: کسى که خشب بضم خوانده آن را مثل بدنه و بدن و اسد و اسد، و وثن و وثن در قول خدا إِنْ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً.

سیبویه گوید: آن قرائتیست و تثقیل فعل البته در نظیر آن آمده، اسد گویند چنان که در جمع ثمر ثمر گفته‏اند، شاعر گوید: قدمهایى مانند شیران بر زیان شما خواهد آمد،

یقدم اقداما علیکم کالاسد

ابو الحسن گوید:

تحریک در خشب لغت اهل حجاز است و دلیل کسى که (لووا را) بتخفیف واو خوانده قول خدا لَیًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ‏ پس لىّ مصدر لوى مانند طوى، طیّا. و تثقیل براى این که فعل براى جمع است پس آن مثل خدا (مفتّحه لهم الأبواب) و البتّه آمده در شعر ابو زید

تلویه الخاتن‏ زبّ المعذر

تحریک نمودن ختنه کننده آلت طفل را براى ختنه.

و قول خدا ایمانهم بکسر بنا بر حذف مضاف است، یعنى: اتّخذوا اظهار ایمانهم جنّه یعنى قرار دادند اظهار گروش خود را سپر بتحقیق امثال این در آیات- قبل گذشت.

 

 

لغت:

الجنّه: سپریست که آن را براى دفع اذیت برمیدارند مانند سلاحى که براى دفع جراحت میگیرند و جنّه بفتح جیم باغیست که درخت او را بپوشاند و جنّه بکسر جیم جنونست که عقل را ستر میکند.

الفقه: علم بچیزیست گفته میشود فقهت الحدیث افقه حدیث را میفهماند مگر اینکه این فهم و دانش اختصاص بعلم شریعت و هر کس آن را یاد گیرد دارد، میگویند او فقیه است و افقهتک الشی‏ء یعنى براى تو بیان‏ نمودم و فقه الرجل بضم یعنى فقیه و دانا شد، ابن درید گوید:

الجسم: هر شخص مدرکى را گویند، و هر جسم بزرگى را جسیم و جسام گویند و الاجسم عظیم الجسم است، شاعر گوید:

و اجسم من عاد جسوم رجالهم‏ و اکثر ان عدوّا عدیدان الرمل‏

و جسمهایى از قوم عاد بزرگ است مردان ایشان و بیشترند از ریک صحرا اگر شمرده شوند، شاهد در کلمه اجسم و جسوم است که جمع جسم میباشد اهل کلام اختلاف در تعریف جسم کرده و محقّقین ایشان گفته ‏اند آن چیزیست که داراى طول و پهنا و عمق باشد (خلاصه داراى ابعاد ثلاثه طول و عرض و عمق باشد) و براى همین وقتى در این سه جهت زیاد شد گفته میشود اجسم و جسیم، و بعضى گفته‏اند چیز ترکیب یا تألیف شده است.

و بعضى گفته ‏اند: آن چیزیست که قائم بخود باشد یعنى محتاج به محلّى نباشد (چون عرض) و صحیح قول اوّل است و اجسام چیزیست که از جواهر تألیف و ترکیب شود، و آن چیزهایى هستند که تجزیه نمیشوند ترکیب شده بمعناهایى که بآن مؤتلفات گفته میشود، پس وقتى تألیف و ترکیب از آن برداشته شد اجزاء لا یتجزّا باقى خواهد ماند، و اختلاف کرده‏اند در اقل اجزاء جسمها و صحیح آنست که از هشت جزء ترکیب شود، و ابى هذیل گوید: از شش جزء و بلخى گوید از چهار جزء.

 

 

اعراب:

ساءَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ‏، تقدیرش اینست ساء العمل عملهم، بد عمل است عمل ایشان، پس قول خدا ما کانُوا یَعْمَلُونَ‏، ما موصوله و صله در محل‏ رفع باینست که آن مبتداء یا خبر مبتداء محذوف که مخصوص بذم است باشد أَنَّى یُؤْفَکُونَ‏، انّى در محل نصب است بنا بر حالیت بمعناى کیف و تقدیرش اینست که اجاحدین یؤفکون آیا منکرین چگونه برمیگردند، و جایز است که در محل نصب بنا بر مصدریت باشد و تقدیرش اینست اى افک یؤفکون، و زجاج گفته است که یعنى: من این یؤفکون، یعنى از حق بباطل برمیگردید، پس بنا بر این منصوب بر ظرفیّت است و یصدّون در محلّ نصب است بنا بر حالیت.

 

 

مقصود و تفسیر:

خداوند سبحان پیامبرش را مخاطب ساخت و فرمود:

إِذا جاءَکَ‏ هر گاه آمدند تو را اى محمّد.

(الْمُنافِقُونَ) و ایشان کسانى هستند که اظهار ایمان نموده و کفر خود را پنهان میکنند، و نفاق از نفق و نافقاء مشتق است چنان که شاعر گوید

للمؤمنین امور غیر مخزیه و للمنافق سرّ دونه نفق‏

براى مؤمنین کارهاى بدون ضرر و خوارى است و براى منافق رازیست که کمتر آن دو رنگى و دو رویى است. شاهد در کلمه منافق است که انسان دو رو و دو رنگ باشد.

 

قالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللَّهِ‏ یعنى: خبر دادند به اینکه آنها- اعتقاد دارند که تو رسول خدایى.

وَ اللَّهُ یَعْلَمُ‏ و خدا اى محمّد میداند.

إِنَّکَ لَرَسُولُهُ‏ حقیقه و خدا از جهت شهادت و گواهى کافیست.

وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمُنافِقِینَ لَکاذِبُونَ‏ و خداوند گواهى مى ‏دهد که‏ جدّا منافقین دروغ میگویند در قولشان که تو رسول خدایى، پس دروغشان در اعتقادشان است، و اینکه بدلهایشان گواهى میدهند، تکذیب نکرد ایشان را در آنچه برگشت بزیانشان دارد، چون ایشان گواهى بزبان دارند و راست گفتند در زبانشان، و در این دلالت است بر اینکه حقیقت ایمان آنست که در قلب باشد و کسى که چیزى بگوید و خلاف آن را معتقد باشد دروغگو است.

 

اتَّخَذُوا أَیْمانَهُمْ جُنَّهً یعنى ایمان خود را سپر و پرده‏اى قرار دادند که بآن کفر خود را بپوشانند تا کشته نشوند و بآنها سب و فحش و ناسزا نگویند و اموالشان را نگیرند.

 

فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ‏ یعنى: پس اعراض کردند باین سبب از دین اسلام و بعضى گفتند: منع کردند غیر ایشان از پیروى راه حق به اینکه خواندند ایشان را در باطن بکفر و این از خواص و صفات منافقین است که عوام را از دین برمیگردانند چنان که اهل بدعت میکنند.

 

إِنَّهُمْ ساءَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ‏ یعنى: بد کاریست که آنها میکنند از اظهار اسلام و مخفى داشتن کفر و منع راه حق نمودن.

 

ذلِکَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا بزبانهایشان در موقع اقرار به لا اله الا اللَّه و محمد رسول اللَّه.

 

ثُمَّ کَفَرُوا قتاده گوید: یعنى سپس کافر شدند بقلوبشان چون تکذیب کردند بآن، و بعضى گفته‏اند: یعنى ایمان آوردند در ظاهر نزد پیامبر و مسلمانها سپس وقتى با مشرکین خلوت کردند کافر شدند بدین جهت فرمود ثُمَّ کَفَرُوا براى اینکه ایشان بعد از اظهار ایمان تجدیدکفر نمودند.

 

فَطُبِعَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ‏ یعنى: مهر گذارده شد بر قلوبشان به داغ و علامتى که فرشتگان بین آنها و مسلمین حقیقه تمیز دهند.

 

ابى مسلم گوید: یعنى چون آنها الفت گرفتند با کفر و عناد و گوش بسخن حق ندادند و درباره معاد و قیامت فکر نکردند، خداوند آنها را واگذارد باختیار خودشان و یاریشان نکرد، پس این مهر شد بر قلوبشان و او آنها را مأنوس کرد بآنچه از کفر معتاد شده بودند.

 

فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ‏ یعنى: از جهتى که تفکّر و اندیشه نمیکردند حق را نمیدانستند تا تمیز میان حق و باطل بدهند.

 

وَ إِذا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ‏ و چون ایشان را بنگرى از نیکویى صورتشان و تمامیت خلقتشان و زیبایى هیکلشان تعجّب میکنى.

 

وَ إِنْ یَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ‏ یعنى: و چون چیزى بگویند براى خوبى منطقشان و فصاحت زبان و بلاغت بیانشان بسخنانتان گوش میدهند.

 

کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَهٌ یعنى: گویا ایشان پیکرهاى بى‏روحند خداوند آنها را در خالى بودن از عقل و فهم تشبیه بچوبهاى دیوار فرموده به چیزى که هیچگونه روح (نه نباتى و نه حیوانى و نه انسانى) در آن نیست.

 

و بعضى گفته ‏اند: خداوند ایشان را تشبیه بچوب پوسیده موریانه خورده که هیچ خیر در آن نیست نموده که هر کس آن را به بیند خیال کند چوب صحیح و سالم است از جهتى که ظاهرش مصفّا و زیبا و باطنش بیفایده است، پس همین طور است منافق ظاهرش آراسته و شگفت‏آور و باطنش از خوبى خالى.

یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَهٍ عَلَیْهِمْ‏ خداوند ایشان را توصیف بضعف، و جزع نموده یعنى هر صدا و فریادى را که میشنوند پندارند بر آنها واقع خواهد شد، یعنى میپندارند که صیحه کشنده آنها و از ترس و بیم گمان میکنند که آنها مقصود و مرادند، و این مانند اینست که در ارتش و لشگر منادى ندا کند یا کسى برفیقش فریاد زند یا حیوانى رم کرده و فرار کند و یا گمشده‏اى را اعلان کنند.

و بعضى گفته ‏اند: یعنى وقتى فریادى بشنوند گمان میکنند که آیه‏ اى درباره آنها و کشف حالشان نازل شده چون خود میشناختند که در سینه هایشان تقلّب و خیانت است و براى همین گفته شده (المریب خائف) آدم مشکوک و متقلّب ترسناک است، پس خداوند سبحان از عداوت آنها خبر داده و فرموده.

 

(هُمُ الْعَدُوُّ) در حقیقه دشمن تو و مؤمنین میباشند.

 

(فَاحْذَرْهُمْ) پس احتیاط و دورى کن از ایشان به اینکه آنها را بر سرّ و راز خود آگاه کنى.

 

قاتَلَهُمُ اللَّهُ‏ یعنى: خدا ایشان را ذلیل و لعنت کند، و بعضى گفته‏اند: که آن نفرین بر هلاکت ایشانست بعلّت اینکه هر کسى را که خدا بکشد او مقتول و هر کسى را غالب شود پس او مغلوب است‏ أَنَّى یُؤْفَکُونَ‏ ابو مسلم گوید: یعنى چگونه با بسیارى دلائل از حق منصرف میشوند و روى میگردانند، و این توبیخ و سرزنش و سرکوبى است و استفهام نیست.

 

و بعضى گفته‏ اند یعنى چگونه دروغ میگویند (از افک بمعناى کذب و دروغ است).

وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ تَعالَوْا و هر گاه بایشان گفته شود بیائید.

 

یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ‏ برایتان پیامبر خدا آمرزش طلبد سرشان را زیاد از روى مسخره حرکت و تکان دهند بخواندن پیغمبر (ص) ایشان را براى آمرزش و استغفار.

و بعضى گفته ‏اند: سرشان را برگردانند براى اعراض از حق و کراهت بذکر و دعاء پیامبر (ص) و این براى کفر و تکبّر ایشانست.

 

(وَ رَأَیْتَهُمْ) و میبینى اى محمد (یَصُدُّونَ) مانع میشوند از راه درست و حق.

 

وَ هُمْ مُسْتَکْبِرُونَ‏ و ایشان تکبّر میکنند و اظهار مینمایند که ما نیازى باستغفار پیغمبر (ص) و آمرزش خدا نداریم.

 

 

ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج‏۲۵

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا
-+=