اقسام صبر – ترجمه بیان السعاده فى مقامات العباده سلطان محمد گنابادی«سلطانعلیشاه»

اقسام صبر

چون مقتضیات نفس بر حسب قواى داخلى و واردات خارجى ‏اش مختلف است اقسام صبر نیز بر حسب آنچه که نفس به آن تعلّق دارد، مختلف گشته است و صبر در اخبار سه قسم قرار داده شده است:

۱- صبر از معصیت‏ها و آن حبس نفس است از مقتضاى قواى شهوى و غضبى و شیطانى در صورتى که اذن و اباحه‏ اى از جانب خدا درباره آن نباشد.

۲- صبر بر طاعت‏هاست و آن نگهدارى و حبس نفس است از خروج از مقام تسلیم و انقیاد، چون نفس به سبب نیروى شیطانیش اقتضاى استبداد و انانیّت مى‏کند.

۳- صبر بر مصیبت‏ها و آن نگه‏دارى نفس است از بى‏ تابى، آنگاه که امرى ناسازگار با نفس بر آن وارد شود. که در اینجا نفس اقتضاى بى‏ تابى و اضطراب و پناه بردن به غیر خودش را مى‏کند و التماس براى دفع آن، و همچنین وقتى که چیزى منافى با نفس بر آن وارد شود، نفس خواهان دفع آن است. حال اگر قدرت بر دفع یا انتقام نداشته باشد و آنچه منافى با نفس است از چیزهائى باشد که قابل انتقام‏گیرى است آن وقت مسأله صبر مطرح مى‏شود. و چون آیات داراى وجوهى است به حسب لفظ و به حسب معنى، و ائمّه (ع) آیات را با وجوهى که مناسب مقام کلام باشد بر حسب احوال اشخاص تفسیر مى‏کرده ‏اند، این آیه را نیز به وجوه مختلف تفسیر کرده ‏اند چنانکه اشاره خواهیم کرد.

وَ صابِرُوا: از «مصابره» است به معنى وادار کردن هر یک دیگرى را بر صبر بر مصیبت‏ها یا بر صبر بر طاعت‏ها یا صبر از معاصى و گناهان.

و ممکن است به معنى غلبه کردن در صبر باشد یعنى در صبر و مقاومت بر دشمن در جنگ‏ها، چیره شوید چون شما از آنها به صبر و ثبات در جهاد سزاوارترید، زیرا شما از خدا چیزى را امید دارید که آنها امید ندارند.

یا اینکه با صبر بر تقیّه، یا صبر بر فتنه، بر آنان غلبه کنید تا بر آنها پیروز شوید و به همه این معانى در اخبار اشاره شده است، چنانکه «اصبروا» در خبر به صبر بر واجبات و صبر بر مصیبت‏ها، و صبر بر دین، و صبر از معاصى تفسیر شده است و آن بر حسب اختلاف احوال سؤال‏ کنندگان و مخاطبین است. و از طرفى وجوه قرآن چنانکه اشاره کردیم زیاد است، و اراده هر یک از آن وجوه به حسب اقتضاى مقام جائز است.

 

ترجمه تفسیر بیان السعاده فى مقامات العباده، ج‏۳، آل عمران آیه ۲۰۰