ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن فضل بن حسن طبرسی سوره الزمر ۵۱ الی ۵۵

[سوره الزمر (۳۹): آیات ۵۱ تا ۵۵]

فَأَصابَهُمْ سَیِّئاتُ ما کَسَبُوا وَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئاتُ ما کَسَبُوا وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِینَ (۵۱)
أَ وَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۵۲)

قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (۵۳)

وَ أَنِیبُوا إِلى‏ رَبِّکُمْ وَ أَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ (۵۴)

وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذابُ بَغْتَهً وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ (۵۵)

ترجمه:

پس رسید به ایشان زشتیهاى آن چه دست آوردند و آنان که ستم کردند از ایشان زود باشد که رسد بر ایشان زشتى ‏هاى آن چه به دست آوردند و نیستند به عجز آرندگان. آیا ندانستند که خدا فراخ گرداند روزى را براى هر که خواهد و تنگ کند، همانا در این است نشانه ‏هایى براى قومى که ایمان آرند.

بگو اى بندگان من که بر جان خودتان اسراف کردید ناامید نباشید و از رحمت خدا، همانا خدا بیامرزد همه گناهان را، همانا اوست آمرزنده مهربان.

و باز گردید به سوى پروردگار خویش و بر او تسلیم شوید پیش از آن که بیاید شما را عذاب، سپس یارى نشوید.

و پیروى کنید به نیکو آن چه نازل شده است به سوى شما از پروردگارتان پیش از آن که ناگهان بیاید بسوى شما عذاب و شما نمیدانید.

تفسیر

سپس خداوند سبحان از حال کافران خبر مى ‏دهد و مى‏ گوید:

فَأَصابَهُمْ سَیِّئاتُ ما کَسَبُوا (پس رسید به ایشان زشتیهاى آن چه را بدست آوردند) یعنى رسید بر ایشان عقاب زشتیهایشان، پس حذف مضاف در اینجا بخاطر دلالت کلام بر این مفهوم است. و برخى گفته ‏اند به این خاطر (عقاب سیئات) گفته مى ‏شود که این کلام با دو کلمه ‏اش جفت و قرین است چه این که خدا مى‏ گوید: (جَزاءُ سَیِّئَهٍ، سَیِّئَهٌ مِثْلُها)، «پاداش زشتى زشتى مانند آن است» وَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ (و کسانى که ستم کردند از ایشان) یعنى از کافران قوم تو اى محمد (ص) سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئاتُ ما کَسَبُوا (مى‏رسد به ایشان زشتیهاى آن چه به دست آوردند) و نیز وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِینَ‏ (و نیستند به عجز آورندگان) یعنى آنان نمى‏توانند از خداوند ربوده شوند، و یا این که آنها نمى‏توانند خدا را عاجز کرده و از قدرت او خارج شوند.

أَ وَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ (آیا نمى‏دانند که خداوند فراخ مى‏ کند روزى را به آن که بخواهد و تنگ کند؟!) یعنى خداوند وسعت و گشایش مى ‏دهد روزى را به آن که بخواهد و تنگ مى‏ کند روزى را به آن که بخواهد به جهت آن چه از مصالح مردم مى‏ داند.

إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ‏ (همانا در این است نشانه‏ها) نشانه‏هاى واضح و روشن‏ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ‏ (بر مردمى که ایمان آرند) قبول و تصدیق مى‏کنند توحید خداوند را، چه این که از آن سود مى‏ برند.

مغفرت کلى‏

قُلْ‏ (بگو) اى محمد یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ‏ (اى بندگان من که بر خودتان اسراف کردید) با مرتکب و آلوده شدن گناهان‏ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ‏ (ناامید مشوید از مهر خداوند) یعنى مأیوس نشوید از آمرزش خداوند إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ‏ (همانا خداوند مى- آمرزد همه گناهان را که اوست آمرزنده مهربان) از «ثوبان» غلام رسول خدا (ص) نقل شده که گفت: دوست ندارم دنیا و آن چه در اوست به جاى این آیه براى من باشد.

حضرت امیر المؤمنین علیها السلام فرمود: در قرآن آیه ‏اى گسترده‏تر از آیه‏ (یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا …) نمى ‏باشد.

در مصحف (عبد اللَّه) آیه یاد شده به این صورت آمده (ان اللَّه یغفر الذنوب جمیعا لمن یشاء)، «خداوند مى ‏آمرزد همه گناهان را بر آن که بخواهد.» برخى گفته ‏اند این آیه درباره «وحشى» کشنده و قاتل «حمزه» نازل شده آن هنگام که خواست مسلمان شود ولى ترسید توبه او قبول نشود و چون این آیه نازل شد اسلام آورد و مسلمان شد.

به رسول خدا (ص) گفته شد، آیا این آیه مخصوص (وحشى) است یا شامل همه مسلمانان مى ‏باشد؟ حضرت فرمود: بلکه براى همه مسلمانان است.

این آیه درست نمیباشد که درباره «وحشى» نازل شده باشد زیرا نزول این آیه در مکه بوده و وحشى پس از سالیان دراز اسلام آورده است ولى در پاسخ باید گفت ممکن است این آیه بر او خوانده شده و باعث اسلام او گشته است، پس این آیه به عموم خود حمل مى ‏شود، و خداوند ناچار همه گناهان را بر توبه کننده مى‏ آمرزد، پس موحد یعنى اهل توحید اگر قبل از توبه کردن بمیرد در مشیت خداوند است اگر بخواهد بر اساس عدالت خود عذاب میکند و اگر بخواهد بر اساس فضل و رحمت خود مى ‏آمرزد، چنان که خدا فرماید: (وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ)، «مى‏ آمرزد خداوند بغیر از شرک از هر که بخواهد» سپس خداوند بندگان خود را بسوى توبه دعوت مى ‏کند و ایشان را امر مى‏ کند که بسوى خدا بازگردند و مى‏ فرماید:

وَ أَنِیبُوا إِلى‏ رَبِّکُمْ‏ (و برگردید به سوى پروردگارتان) یعنى بازگردید از شرک و گناهان بسوى خداوند و توحید کنید او را وَ أَسْلِمُوا لَهُ‏ (و تسلیم شوید مر او را) یعنى سر فرود آورید به اطاعت او در آن چه شما را امر مى‏ کند، و گفته شده معنى این است، قرار دهید خودتان را خالص براى خداوند، خداوند با این آیه مردم را سوق به سوى توبه مى ‏دهد تا انسان به گناه آلوده نشده و توبه را به امید آیه سابق ترک نکند مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ‏ (پیش از آن که بیاید بسوى شما عذاب سپس یارى نمى‏ شوید) موقعى که عذاب بشما نازل شود.

وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ‏ (و تابع شوید به بهتر آن چه نازل شده است بسوى شما از پروردگارتان) یعنى از حلال و حرام و امر و نهى و و وعده و وعید پس کسى که انجام دهد آن چه امر شده و ترک کند آن چه نهى شده،پس حقیقتا تابع نیکوتر شده است، این سخن از «ابن عباس» نقل شده است.

و گفته شده که اراده شده از نیکوتر و احسن، ناسخ بغیر از منسوخ و این از «جبائى» است.

«على بن عیسى» گوید: این گفتار، نادرست است زیرا به منسوخ عمل نمى‏شود تا حسن و نیکو باشد و ناسخ احسن و نیکوتر، پس منسوخ قبیح است و ناسخ نمى ‏تواند نیکوتر و احسن از قبیح و زشت باشد، و از این سخن به این نحو جواب داده شده که منسوخ جایز است که حسن و نیکو باشد مگر این که عمل کردن به ناسخ اصلح و احسن مى باشد.

مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذابُ بَغْتَهً (پیش از آن که بیاید بسوى شما عذاب ناگهانى) یعنى ناگهان در وقتى که متوقع و منتظر نبودید وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ‏ (و شما نمى ‏دانید) یعنى نمى‏دانید که عذاب چه وقتى بر شما نازل مى ‏شود.

ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج‏۲۱