سؤال از وسعت بهشت تفسیرمجمع البیان

اگر سؤال شود که اگر وسعت بهشت به پهناى زمین و آسمانها یعنى همه جهان است پس جهنم در کجاست؟ گوییم این سؤال از نبى اکرم شد فرمود سبحان اللَّه وقتى روز میآید شب کجاست؟ و این پاسخ معارضه بمثل است کنایه از آنکه خدایى که قادر است شب را هر گاه و هر جا بخواهد بیاورد قادر است جهنم را هر مکان که بخواهد و هر زمان که اراده کند بیافریند و بیاورد.

و نیز سؤال میشود که اگر بهشت در آسمان است چگونه باندازه آنها میباشد (و حال آنکه باید ظرف از مظروف کوچکتر باشد تا در آن بتواند بگنجد) در اینجا چند جواب گفته‏اند:

۱- انس گوید: بهشت فوق آسمانهاى هفتگانه است و زیر عرش.

۲- قتاده گوید: بهشت فوق آسمانها و دوزخ زیر زمین واقع است.

۳- اینکه گویند بهشت در آسمانهاست یعنى در جهت و طرف آسمانها (و خلاصه در طرف بالا) است نه اینکه در خود آنها گنجیده باشد و مانعى ندارد که خدا در بالا عوالمى بوسعت آسمانها بیافریند. اگر گویید در خبر آمده که در آسمان چهارم واقع است گوییم اگر خبر درست باشد مثل اینست که گویى خانه‏ام در باغ واقعست و حال اینکه ممکنست کنار و سر باغ واقع باشد و چند برابر باغ هم وسعت داشته باشد که مراد اینست که متصل بباغ و یا در کنار باغ است یا مثلا درش بباغ باز میشود.

۴- مراد اینست که در قیامت به پهناى آسمانهاست نه الان و در زمان حال (از احمد بن على).

 

ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن فضل بن حسن طبرسی سوره آل‏ عمران آیه۱۳۰–۱۴۴