ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن فضل بن حسن طبرسی سوره الزمر ۱ الی ۵

سوره زمر

محل نزول:

این سوره را (غرَف) نیز گفته‏ اند و همه آیات آن طبق گفته «مجاهد و قتاده و حسن» مکى مى ‏باشد.

و برخى گفته ‏اند: سه آیه این سوره در مدینه نازل شده که درباره «وحشى» قاتل «حمزه» و از اول آیه‏ (قُلْ یا عِبادِیَ) تا آخر آیه سوم مى‏ باشد.

عدد آیات:

«شامیان» این سوره را هفتاد و پنج، «کوفیان» هفتاد و سه و دیگران هفتاد و دو آیه شماره کرده ‏اند.

فضیلت سوره‏

۱- «ابى بن کعب» از پیامبر خدا (ص) نقل کرده که فرمود: هر که بخواند سوره «زمر» را خداوند امید او را قطع نکرده و ثواب ترسندگان را که از خداوند مى ‏ترسند به او مى‏ بخشد.

۲- «هارون بن خارجه» از «امام صادق» (ع) نقل کرده که فرمود: هر که بخواند سوره زمر را خدا شرافت دنیا و آخرت را به او مى ‏بخشد و او را بدون مال و فامیل عزیز مى‏ گرداند تا هر که او را ببیند شکوهش به وى نموده شده و جسدش بر آتش حرام گردد و براى او هزار شهر در بهشت ساخته شود که در هر شهرى هزار کاخ بوده و در هر کاخى صد حوریه مى‏ باشد و علاوه براى او دو چشمه جارى و دو چشمه جوشان و دو بوستان خرّم و حوریان پرده نشین در خیمه ‏ها مى‏ باشد.

[سوره الزمر (۳۹): آیات ۱ تا ۵]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏

تَنْزِیلُ الْکِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ (۱)

إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ (۲)

أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِیُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‏ إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فِی ما هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ کاذِبٌ کَفَّارٌ (۳)

لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَداً لاصْطَفى‏ مِمَّا یَخْلُقُ ما یَشاءُ سُبْحانَهُ هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ (۴)

خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَى النَّهارِ وَ یُکَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّیْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزِیزُ الْغَفَّارُ (۵)

ترجمه:

فرو فرستادن آن کتاب است از خداوند عزیز حکیم. همانا ما نازل کردیم به تو آن کتاب را به حق، پس عبادت کن خداوند را خالص کننده باشى دین را براى او. آگاه باش، براى خداوند است دین خالص، و آنان که گرفتند بغیر از او اولیائى را که عبادت نمى‏کنیم ایشان را مگر که نزدیک کنند ما را به خداوند نزدیک کردنى، بدرستى که خداوند حکم مى‏کند میان ایشان در آنچه که بودند اختلاف مى‏ کردند، همانا خداوند هدایت نمى‏کند آن را که دروغگوى ناسپاس باشد. اگر خدا بخواهد فرزندى بگیرد بر میگزیند از آن چه مى‏آفریند آن چه بخواهد، منزه است او که اوست خداوند یکتاى قهار. آفرید آسمانها و زمین را به حق، مى‏گرداند شب را به روز و مى‏گرداند روز را به شب، و مسخر کرد خورشید و ماه را هر یک مى ‏روند به اجل معینى، آگاه باش اوست عزیز و بسیار آمرزنده.

شرح لغات:

تکویر- افکندن چیزى به روى چیزى را گویند، گفته مى‏شود (کور المتاع) یعنى قسمتى از کالا را به قسمت دیگرى انداخت و از این باب است که مى‏گویند (کور العمامه) یعنى عمامه را پیچیده و بعضى را روى بعضى چرخاند و قرار داد.

اعراب:

تنزیل- تنزیل مبتداء بوده و خبر آن (من اللَّه) مى‏باشد، یعنى تنزیل کتاب از خداوند است نه غیر او، چنان که گفته مى‏شود استقامت مردم از پیامبران است، و جایز است (تنزیل الکتاب) خبر براى مبتداء محذوف بوده و تقدیر چنین باشد: (این است نازل کردن کتاب) در این صورت جایز است که (من اللَّه) خبر بعد از خبر باشد و جایز است که موضعاً منصوب بوده که متعلق به تنزیل باشد.

بالحق- این کلمه مفعول انزلنا مى‏باشد و جایز است که محلًا حال بوده و تقدیر چنین باشد (انزلنا الکتاب محقا) پس ذو الحال (نا) در انزلنا یا الکتاب مى‏باشد.

زلفى- بناء به مصدریت در موضع نصب است و تقدیر چنین بوده که‏ (لیقربونا قربى) پس مقصود این است که (ما نعبدهم الا لیقربونا)

تفسیر:

خداوند سبحان شأن قرآن را بزرگ شمرده و مکلفان و مردم را به بر پا داشتن معارف آن و پیروى از دستورات و نواحى آن تشویق و تحریص کرده و مى‏فرماید:

تَنْزِیلُ الْکِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ (فرو فرستادن این کتاب است از خداوند عزیز) که متعالى و برتر از شبیه و مثال است.

الْحَکِیمِ‏ (حکیم) در کردار و گفتار است، خداوند خود را به عزت ستوده است تا از مخالفت کتابش هشدار دهد و به حکمت ستوده است تا اعلان کند که کتابش را حفظ کرده تا بدون تغییر به دست مکلفان برسد.

إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِ‏ (ما نازل کردیم بر تو کتاب را به حق) یعنى آن را بدون غرض و باطل فرو نفرستاده‏ایم، و یا آن را به امر حق یعنى به دین درست نازل کرده‏ایم.

فَاعْبُدِ اللَّهَ‏ (پس پرستش کن خداوند را) یعنى با عبادت خود تنها متوجه خدا شو.

مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ‏ (خالص کننده براى او دین را) از شریک گرداندن بتها و صنم‏ها. اخلاص، قرار دادن بنده است عمل خود را براى آفریدگارش که این کار را براى دنیا انجام نمى‏دهد.

أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ‏ (آگاه باش دین خالص براى خداوند است).

خالص چیزى باشد که آمیخته به ریا و شهرت و وجهى از وجوه دنیا نباشد و دین خالص عبارت از اسلام است. و این قول «حسن» است، و «قتاده» گفته: دین خالص عبارت از شهادت (ان لا اله الا اللَّه) است، و گفته شده که دین خالص عبارت است از: اعتقاد واجب در توحید و عدل و نبوت و شرایع و اقرار به آنها و عمل به موجبشان و برائت از هر دینى که غیر از آن باشد و این تفصیل قولِ‏ «حسنْ» است که گفته مراد از دین خالص، اسلام است.

و برخى گفته‏اند معنى آیه این است: اطاعت براى خداوند است در عبادت که به واسطه آن انسان مستحق جزاء مى‏شود، پس این چنین طاعتى مخصوص خدا بوده و بر غیر او جایز نیست.

وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ (و آنان که گرفتند بغیر از او اولیائى را) و گمان کردند که غیر از خداوند مالک دیگرى است که مالک ایشان مى‏باشد مى‏گویند:

ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‏ (عبادت نمى‏کنیم ایشان را مگر که نزدیک کنند ما را به خداوند، نزدیک کردنى) یعنى شفاعت کنند از ما نزد خداوند. و (زلفى) به معنى (قربى) مى ‏باشد و آن اسمى است که در اینجا، جاى مصدر را گرفته است.

إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ‏ (بدرستى که خداوند حکم مى کند میان ایشان) روز قیامت.

فِی ما هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ‏ (در آن چه که ایشان اختلاف مى‏ کنند) در امور دین که هر یک از آنان به قدر استحقاق خود معاقب خواهند بود.

إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی‏ (همانا خدا هدایت نمى‏کند) به راه بهشت و حکم نمیکند به هدایت او به حق.

مَنْ هُوَ کاذِبٌ‏ (آن که او دروغگو بوده) بر خدا و رسول او، و.

کَفَّارٌ (ناسپاس) است به آن چه خداوند نعمت داده و منکر اخلاص عبادت خداوند است و نمى‏خواهد که خداوند او را هدایت کند مانند قوم «ثمود» که گمراهى را بر هدایت برگزیدند.

لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَداً (اگر خدا بخواهد که بگیرد فرزندى را) طبق آن چه این کافران مى‏گویند که فرشتگان دختران خدا هستند و آن چه نصارى مى‏گویند که «مسیح» پسر خداست و آنچه یهود مى‏گویند «عزیز» پسر خداست‏ لَاصْطَفى‏ (بر مى‏گزید) و اختیار مى ‏کرد.

مِمَّا یَخْلُقُ ما یَشاءُ (از آن چه خلق مى‏کند آن را که مى‏خواست) یعنى فرزند گرفتن خداوند به اختیار ایشان نیست تا هر که را بخواهند براى خدا انتخاب کنند بلکه خدا اختصاص میدهد به این مقام از بندگان خود آن را که بخواهد مانند قول خداوند که مى‏فرماید: (لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً لَاتَّخَذْناهُ مِنْ لَدُنَّا)، «اگر مى‏خواستیم که لهوى بگیریم هر آینه از نزد خودمان مى‏گرفتیم- انبیاء- ۱۸» سپس خبر مى‏دهد که منزه است خداوند از فرزند گرفتن به این که مى ‏گوید:

سُبْحانَهُ‏ (منزه است) از این نسبت.

هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ (اوست خداوند یکتا) که براى او شریکى و صاحبى و فرزندى نیست.

الْقَهَّارُ (قهار است) به مخلوقات خود، به آوردن مرگ در حالى که خود زنده‏ایست که نمى‏میرد، سپس خداوند از کمال قدرت خود خبر داده و میگوید:

خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِ‏ (آفرید آسمانها و زمین را به حق) که آن دو را بدون غرض و باطل خلق نکرده بلکه از روى حکمت آفریده است.

یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَى النَّهارِ وَ یُکَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّیْلِ‏ (مى‏گرداند شب را به روز و مى‏گرداند روز را به شب) یعنى داخل مى‏شود هر یکى از آن دو بر دیگرى با زیادت و نقصان، آن چه از یکى کم شود در دیگرى زیاد گردد و آن چه در یکى زیاد گردد در دیگرى کم گردد. و این سخن «حسن» و جماعتى از مفسران است و برخى گفته: یعنى مى‏پوشاند شب را به روز و روز را به شب، و این سخن «قتاده» است.

وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ (و مسخر کرد خورشید و ماه را) که هر کدام بر یک روش حرکت مى‏کنند.

کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّى‏ (هر کدام جارى مى‏شوند به اجل معیّنى) یعنى‏ تا مدت معلومى که خدا مقدر کرده است. و برخى گفته‏اند: جارى هستند تا قیام ساعت.

و نیز گفته شده: منظور از اجل مسمى یعنى بوقت معلومى در زمستان و تابستان که آن مطلع و مغرب است براى هر کدام از آن دو.

أَلا هُوَ الْعَزِیزُ الْغَفَّارُ (آرى اوست عزیز بسیار آمرزنده) معنى این آیه در سابق گفته شده و فایده آیه این است: آن که توانایى بر خلق آسمانها و زمین و رام کردن خورشید و ماه و داخل کردن شب در روز را دارد پس او منزه است که فرزند و شریک براى خود بگیرد که این از صفت نیازمندان است‏

.

ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج‏۲۱