توضیح پدرومادر ترجمه بیان السعاده فى مقامات العباده

چنانچه از امام رضا علیه السّلام آمده است: که فرمود: خداوند امر کرد به سپاسگزارى بر او و بر پدر و مادر، پس کسى که بر پدر و مادرش‏ شکر و سپاس نکند خدا را شکر نخواهد کرد.[۱۱] من مى‏گویم: این مطلب علّتى ندارد جز اینکه شکر خدا مندرج در شکر والدین است.

وَ إِنْ جاهَداکَ عَلى‏ أَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما چون پدر و مادر تکوینى چنانچه در سوره‏ى بقره و سوره‏ى نساء گذشت بر حسب هر مرتبه از مراتب وجود انسان و هر شأنى از شئون او غیر از پدر و مادر بر حسب مرتبه‏ى دیگر و شأن دیگر است.

همچنین است بر حسب تکلیف و اختیار … لذا شیطان و نفس والدین انسان محسوب مى‏شود، چنانچه عقل و نفس و محمّد صلى اللّه علیه و آله و على علیه السّلام نیز والدین مى‏شوند و همان‏طور که جائز است مقصود از والدین والدین جسمانى باشد.

همچنین جائز است مقصود از دو والدین روحانى باشد، همان‏طور که جائز است مقصود پدر و مادر تکوینى باشد ممکن است مراد پدر و مادر تکلیفى باشد.

بنا بر این جائز است مقصود از والدین در قول خدا: وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ‏ والدین جسمانى و روحانى باشد.

و مقصود از ضمیر در قول خدا: وَ إِنْ جاهَداکَ‏ والدین جسمانى و روحانى ولى والدین بر حسب مقام جهل او تکوینى یا تکلیفى و در مرجع ضمیر به طریقه استخدام عمل شده است.

و اخبار زیادى وارد شده که دلالت مى‏کند بر اینکه محمّد صلى اللّه علیه و آله و على علیه السّلام افضل پدران این امّت هستند و حقّ آن دو بزرگتر از حقّ پدران جسمانى است و کسى که آن دو را راضى کند خداوند پدر و مادر جسمانى او را راضى مى‏کند.

از جعفر بن محمّد علیه السّلام وارد شده: هر کس حقّ پدران برتر یعنى محمّد صلى اللّه علیه و آله و على علیه السّلام را مراعات کند آنچه را که از حقّ پدر و مادر خودش و سایر بندگان خدا ضایع کرده به او ضرر نمى‏زند، چه على علیه السّلام و محمّد صلى اللّه علیه و آله پدر و مادر او را با شفاعت خود، راضى مى‏سازند.[۱۲] و از على بن محمّد علیه السّلام آمده است: کسى که پدر و مادر دینیش یعنى محمّد صلى اللّه علیه و آله و على علیه السّلام بر او گرامى‏تر از پدر و مادر نسبیش نباشد پس از جانب خدا در حلال و حرام و قلیل و کثیر نیست.[۱۳] و از امیر المؤمنین علیه السّلام است که فرمود: والدین که خداوند شکر آن دو را واجب نموده کسانى هستند که علم به دنیا آوردند و حکم به ارث گذاشتند و مردم به طاعت آن دو مأمور شدند سپس فرمود:

إِلَیَّ الْمَصِیرُ یعنى بازگشت بندگان به سوى خداست و دلیل بر این مطلب پدر و مادر هستند.

سپس امام به ابن حنتمه و دوستش رو کرد و در میان خاصّ و عامّ گفت لقمان در سفارش و وصیّت مى‏گوید: اگر پدر و مادر کوشش کردند که به من شرک بورزى و از کسى که مأمور به‏ اطاعت او شدى عدول کنى از آنان اطاعت مکن و سخن ایشان را گوش مکن.

سپس قول بر والدین را عطف کرد و گفت: وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً مى‏گوید: فضل پدر و مادر را بر مردم بشناسان و مردم را به راه ایشان دعوت کن، این است قول خداى تعالى: وَ اتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ‏ فرمود بازگشت شما به سوى خدا و سپس به سوى ما است، پس از خشم خدا بترسید، نافرمانى والدین را نکنید که رضاى آن دو رضاى خدا و خشم سخط آن دو خشم و غضب خداست.[۱۴] اخبار زیادى در حفظ حقّ والدین جسمانى و اطاعت از آنان، دلسوزى و دعا بر آن دو حتّى اگر حقّ را نشناسند وارد شده است.

روایت شده: مردى خدمت نبى صلى اللّه علیه و آله رسید و عرض کرد سفارش و توصیه‏اى به من بکن، رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمود: به خدا شرک نیاور اگر چه با آتش سوخته شوى، در هر حال قلب تو با ایمان آرام و مطمئنّ باشد، از پدر و مادرت اطاعت کن و به آنها نیکى کن زنده باشند یا مرده، اگر به تو امر کردند از اهل و مال خود خارج شوى دستور آنها را انجام بده که آن از ایمان است.[۱۵] از امام صادق علیه السّلام آمده است: نیکى به پدر و مادر واجب است اگر چه مشرک باشند و در معصیت خالق نباید آن دو یا غیر آن دو رااطاعت کرد، که در معصیت خالق اطاعت از هیچ مخلوقى نباید کرد.[۱۶]

ترجمه بیان السعاده فى مقامات العباده سلطان محمد گنابادی«سلطان علیشاه» سوره لقمان