ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن فضل بن حسن طبرسی سوره ص۲۶ الی ۲۹

[سوره ص (۳۸): آیات ۲۶ تا ۲۹]

یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى‏ فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِسابِ (۲۶)

وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما باطِلاً ذلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ (۲۷)

أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ کَالْفُجَّارِ (۲۸)

کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ (۲۹)

ترجمه:

اى داود همانا قرار دادیم تو را خلیفه در زمین، پس حکم کن میان مردم به حق و پیروى مکن خواهش نفس را، پس گمراه مى‏کند تو را از راه خدا، همانا آنان که گمراه شدند از راه خدا بر ایشان است عذاب سخت به آن چه فراموش کردند روز حساب را. و نیافریدیم آسمان و زمین را و آنچه میان آن دو است.

بیهوده، این گمان آنان است که کافر شدند، پس واى بر آنان که کافر شدند از آتش. یا قرار مى‏دهیم آنان را که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند مانند.

مفسدان در زمین؟ یا قرار مى‏دهیم پرهیزکاران را مانند فاجران. کتابى است، نازل کردیم آن را بر تو، مبارک است، تا تدبیر کنند در آیات آن و تا پند بگیرند صاحبان خرد.

قرائت:

«ابو جعفر» و «اعمش» و «برجمى» (لتدبروا) به (تاء) و تخفیف و دیگران به (یاء) و تشدید قرائت کرده ‏اند.

توجیه در قرائت اول این است که: کلمه فوق در اصل (لتتدبروا) بوده که (تاء) دوم که فاء الفعل باشد حذف شده است.

و توجیه قرائت دوم این است که: اصل کلمه فوق (لیتدبروا) بوده که (تاء) در (دال) ادغام شده است.

لغات:

خلیفه- کسى را گویند که تدبیر امور را از طرف شخص دیگرى متعهد شود و (خلیفه اللَّه) در زمین آن را گویند که خداوند تدبیر امور بندگانش را به امر خود به او سپرده باشد.

تفسیر:

و اکنون خداوند به تمام کردن نعمت خود بر داود پرداخته و مى ‏گوید:

یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ‏ (اى داود همانا قرار دادیم تو را خلیفه در زمین) یعنى تو را خلیفه گردانیدیم از جانب خودمان بر بندگان تا به امر ما امور آنان را تدبیر کنى.

«ابى مسلم» چنین معنى کرده است که: تو را جانشین پیامبران گذشته در دعوت به توحید و عدل و بیان احکام، قرار دادیم.

فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِ‏ (حکم کن میان مردم به حق) یعنى تفصیل بده امور بندگان را. و منظور از حق قرار دادن هر چیزى در جاى خود مى ‏باشد.

وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى‏ (و پیروى از هوى نکن) یعنى از آن چه طبعت به سوى‏ آن میل مى‏ کند و خواهش نفست به آن دعوت مى‏کند در صورتى که مخالف حق باشد پیروى نکن.

فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ‏ (پس گمراه مى‏کند تو را از راه خدا) یعنى اگر از هواى نفست پیروى کنى تو را از راه حق که راه خداست باز مى‏دارد.

إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ‏ (همانا آنان که گمراه شوند از راه خدا) و از دستورى که خدا به ایشان داده اعراض کنند:

لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِسابِ‏ (بر ایشان خواهد بود عذاب سخت به آن چه فراموش کردند روز حساب را) که ترک کردند در دنیا اطاعت خداوند را. از «عکرمه» و «سدى». بنا بر این (یوم الحساب) متعلق به (عذاب شدید) مى‏ باشد.

و برخى چنین معنى کرده ‏اند که: بر ایشان عذاب سخت خواهد بود به این که از یاد روز حساب اعراض کردند. و در این صورت (یوم) متعلق به (نسوا) خواهد بود.

وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما باطِلًا (و ما نیافریدیم آسمان و زمین و آنچه را میان آن دو است بیهوده) که غرض و حکمتى در آن نباشد، بلکه همه روى حکمت آفریده شده است که عبارت باشد از خلقت انواع حیوانات سودمند و عرضه ثواب عظیم بر خردمندان و هزاران حکمت و منافع دیگر که در سراسر جهان هویداست و این سخن منافات دارد با نظریه «اهل جبر» که معتقدند کارهاى باطل و گمراه کننده نیز از فعل خداوند است! ذلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا (این، گمان آنان است که کافر شدند) به خداوند و حکمت او را در خلقت منکر شدند.

فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ (پس واى بر آنان که کافر شدند از آتش) که دچار آن خواهند شد.

سپس خداوند بر اساس سرزنش کافران با جمله استفهامیه مى گوید:

أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا (یا قرار دهیم آنان را که ایمان آوردند) یعنى آیا ما قرار مى‏دهیم آنان را که خدا را تصدیق کرده و به رسولان او ایمان آوردند وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‏ (و عمل کردند به صالحات) و طاعات‏ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ‏ (مانند فساد کاران در زمین) و عمل کنندگان به گناهان.

أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ کَالْفُجَّارِ (یا قرار مى ‏دهیم پرهیزکاران را مانند تباه- کاران) یعنى آیا ما پرهیزکاران را که از معاصى خداوند بجهت ترس از مجازات پرهیز کرده‏اند مانند فاجران که طاعات را ترک کرده و مرتکب معاصى شده ‏اند قرار مى ‏دهیم؟! هرگز چنین نخواهد بود!! سپس خداوند پیامبر خود را مورد خطاب قرار داده و مى‏ فرماید:

کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ‏ (کتابى است نازل کردیم بر تو مبارک است) یعنى این قرآن که بر تو نازل کردیم داراى منافع بسیار است هر که به آن معتقد شود خواهد فهمید که چه اندازه خداوند به او نعمت ارزانى داشته است.

لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ‏ (تا تدبّر کنند در آیات آن) یعنى باید مردم در آن اندیشه کنند و از مواعظ آن پند گیرند.

وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ‏ (و باید پند گیرند صاحبان خرد) یعنى عقلایى که مورد خطاب این آیه مى ‏باشند.

ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج‏۲۱