تفسیر و تفاسیر شیعه قرن دهم

قرن دهم :

 

 

الحاشیه على تفسیر الکشاف

اثـر ابـوالـمـعـالى محمد صدرالدین ثالث ( ۸۲۸ – ۹۰۳ ق ) فرزند غیاث الدین منصور اول حسینى دشتکى شیرازى , از فلاسفه و اکابر امامیه .ایـن اثر حواشى و تعلیقات دشتکى بر تفسیر الکشاف تالیف جاراللّه زمخشرى ( م ۵۲۸ ق ) مى باشد که با مذاق فلسفى خویش نگاشته است .
نـسخه اى از این حاشیه در کتابخانه سلطان سلیمان خان عثمانى در استانبول محفوظ است و در فهرست این کتابخانه ضبط است .فرزندش امیر غیاث الدین منصور ( م ۹۴۸ ق ) نیز داراى تفسیر حاشیه بر کشاف مى باشد.

منابع :

احیاءالداثر من القرن العاشر, ۲۱۸; الذریعه , ۶/۴۶; مجالس المؤمنین , ۲/۲۲۹.

 

 

 

قراضه النظیر و خلاصه التفسیر

اثـر شـیخ تقى الدین ابراهیم ( ۸۴۰ – ۹۰۰ یا ۹۰۵ ق ) فرزند على بن الحسن عاملى کفعمى , جبعى حارئى حائرى معروف به کفعمى , از مفسران و محدثان امامیه .تفسیر مورد بحث در تلخیص و تنقیح تفسیر مجمع البیان لعلوم القرآن شیخ طبرسى ( م ۵۴۸ ق ) مى باشد به اختصار و تنقیح بعضى توضیحات مى پرازد.نسخه اى از این تفسیر در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى محفوظ است .

بـراى کـفـعمى چند اثر دیگر یاد کرده اند:

1) اختصار تفسیر على بن ابراهیم قمى , تلخیصى است روائى از تفسیر قمى , که در یک مجموعه نزد افندى صاحب ریاض العلما موجود بوده است .
۲) الـواضـحه فى شرح سوره الفاتحه , در شرح و بیان سوره فاتحه الکتاب است که مؤلف آن را جزء منابع کتاب خود البلد الامین ( در دعا ) قرار داده است .
۳) اختصار غریب القرآن سجستانى , تلخیص غریب القرآن سجستانى است .
۴) الوجیز فى قراءه الکتاب العزیز, نام دیگر آن اللفظ الوجیز است .
در قراءآت قرآن و ضبط اعراب آن .
۵) اخـتصار زبده البیان , تلخیص تفسیر زبده البیان انسان الانسان المنتزع من مجمع البیان تالیف شیخ زین الدین عاملى نباطى که مختصر تفسیر مجمع البیان شیخ طبرسى است .
۶) اخـتصار جوامع الجامع طبرسى , مختصرى است از تفسیر جوامع الجامع امین الاسلام طبرسى که در بعضى موارد افزوده هائى بر آن دارد.
۷) تـفـسیر سوره الفاتحه , در بیان تفسیر و خواص آیات الفاتحه الکتاب است و غیر از تالیفات دیگر مؤلف است .

مـنـابـع :

احیاء الداثر من القرن العاشر, ۶; الاعلام , زرکلى , ۱/۵۳; اعیان الشیعه , ۲/۱۸۴; امل المل , ۱/۲۸; ایـضاح المکنون , ۱/۱۹۲; الذریعه , ۱۷/۶۵; روضات الجنات , ۱/۲۰; ریاض العلماء, ۱/۲۱; کشف الـظـنـون , ۲/۱۹۸۲; مـعـجـم الـدراسات القرآنیه , ۲۳۴; معجم المؤلفین , عمر رضا کحاله , ۱/۶۵; مفسران شیعه , ۱۳۷.

 

 

 

جامع البیان فى تفسیر القرآن

اثر معین الدین محمد ( ۸۳۲ – ۹۰۶ ق ) فرزند عبدالرحمن بن محمد ایجى شیرازى , از علماى عصر خود.
تـفـسـیـر مورد بحث در یک جلد به زبان عربى و شیوه کلامى و ادبى با بهره از روایات و احادیث فریقین سنى و شیعه تدوین شده است و آن شامل تمام قرآن از سوره الحمد لغایت سوره الناس در نوع خود بسیار محققانه و از تفسیرهاى معروف قرن دهم هجرى مى باشد.
چند نسخه خطى از این تفسیر امروزه موجود است از جمله نسخه کتابخانه مدرسه باقریه مشهد و نسخه کتابخانه الخدیویه مصر.

ایـن تـفـسـیـر نـخـستین بار در لاهور به سال ۱۸۷۹ م به طبع رسید سپس در حاشیه اکلیل فى استنباط التنزیل سیوطى در دهلى به سال ۱۲۹۶ ق تجدید چاپ گردید.

مـنـابع :

الاعلام , ۶/۱۹۵; ایضاح المکنون , ۱/۳۰۳; الضوء اللامع , ۸/۳۷; فهرست کتابخانه الخدیویه , ۱/۱۵۹; کشف الظنون , ۱/۴۵۲, معجم المطبوعات , ۱/۵۰۰; معجم المؤلفین , ۱۰/۱۵۳.

 

 

 

الواضحه فى تفسیر الفاتحه

اثـر مـلا مـحـمـد مـعین الدین ( م ۹۰۷ ق ) فرزند شرف الدین محمد هروى فراهى معروف به ملا مسکین یا معین مسکین که در هرات و کنار بقعه خواجه عبداللّه انصارى جنب برادرش نظام الدین محمد به خاک سپرده شده است .
تفسیر مورد بحث در بیان و تفسیر سوره الحمد و به فارسى است .امروزه نسخه هاى متعدد از این تفسیر در دست است .از جمله نسخه اى در کتابخانه جعفریه در مدرسه هندى کربلا.
بـراى مـلا مـعین مسکین اثرات دیگرى ذکر کرده اند:

1) بحرالدرر, در چند جلد به زبان فارسى و عربى .آنرا در شهر مزار شریف تالیف کرده و آیه یطعمون الطعام على حبه مسکینا و یتیما و اسیرا را در حـق مـولا امـیـرالـمؤمنین (ع ) مى داند و مى گوید: به سنان ملک دنیا گرفت و به سه نان ملک عقبى گرفت مسکین تو, که نه سنان دارى نه سه نان .

۲) احسن القصص , که در تفسیر و شرح آیات سوره یوسف است و در ۱۲۷۸ ق در تهران چاپ سنگى و در ۱۳۰۹ ق در لـکنهو که آن را چاپ نقره کار گویند و بهترین تصحیح آن به کوشش دکتر سید جعفر سجادى از سوى دانشگاه تهران و سپس مؤسسه امیرکبیر منتشر شده است .

۳) حـدائق الـحـقـایـق فى کشف اسرار الدقائق , این کتاب در چند جلد به زبان فارسى و به شیوه عرفانى و با استناد به اشعار مؤلف و دیگران تدوین گردیده است .
نـسـخـه هاى متعددى از این تفسیر در کتابخانه ها موجود است از جمله در کتابخانه آستان قدس رضوى ( شماره هاى ۱۵۱۶ و ۹۸۴۳ ) و در کتابخانه آیه اللّه مرعشى .
این کتاب با پیش گفتار دکتر سید جعفر سجادى و توسط دانشگاه تهران طبع و منتشر گردیده است .

مـنـابـع :

احـیاء الداثر من القرن العاشر, ۲۳۰; تاریخ حبیب السیر, ۴/۳۴۰; الذریعه , ۲۵/۱۲; مزارات هـرات , ۲/۱۱۴; مـعجم الدراسات القرآنیه , ۳۱۵; مؤلفین کتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, ۶/۲۶۱; فهرست نسخه هاى خطى فارسى , منزوى , ۱/۶۷; مفسران شیعه , ۱۳۴.

 

 

 

 

تفسیر دوانى

[تـفـسـیر آیه اسراف ], اثر مولانا جلال الدین محمد ( ۸۲۰ – ۹۰۸ ق ) فرزند اسعد دوانى , از مشاهیر حکماى شیعه .
تـفـسـیر مورد بحث در شرح و تفسیر معضلات چند آیه شریفه از قرآن است که به شیوه عرفانى و فلسفى تاویل و تفسیر گردیده است .
دو نسخه خطى از این اثر در کتابخانه آستان قدس رضوى مى باشد ( شماره ۱۴۷۱ ). نـسـخـه هـاى آستان قدس رضوى اختصاص به تفسیر آیه ۳۱ سوره اعراف دارد: یا بنى آدم خذوا زیـنـتـکـم عـنـد کل مسجد و کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین و نسخه کتابخانه جعفریه مدرسه هندى در کربلا شامل تفسیر آیات دیگرى نیز مى باشد که این تفسیر مرتب است بر چـنـدین موقف و فصل : مولانا جلال الدین دوانى را تفسیرهاى دیگرى است :

1) تحفه روحانى , در علم حروف و اسرار آیات و خواص کلمات و بینات قرآن که با مشرب عرفانى و فلسفى خود اسرارى از قرآن را ذکر مى کند.

۲) تـفسیر قلاقل یا چهار قل , در یک جلد و به زبان عربى و به شیوه کلامى و فلسفى شامل بحث و شـرح چـهـار سـوره قـرآن : قل یا ایها الکافرون , قل هو اللّه احد, قل اعوذ برب الفلق , قل اعوذ برب الناس .

۳) تـفسیر سوره الاخلاص , این کتاب در یک جلد به زبان عربى و به شیوه عرفانى و فلسفى سوره اخلاص را مبسوطا شرح کرده و به نام السلطان ناصرالدین ابوالفتح عبدالقادر اتحاف کرده است .
نسخه هائى از این کتاب موجود است از آن جمله در کتابخانه آستان قدس رضوى ( شماره ۶۴۰۶ ) چهار نسخه .

مـنـابـع :

احـیـاء الداثر من القرن العاشر, ۲۲۰; الاعلام , زرکلى , ۶/۳۲; اعیان الشیعه , ۹/۱۲۲; البدر الطالع , ۲/۱۳۰; ایضاح المکنون , ۱/۵۴; الذریعه , ۴/۳۳۱; شذرات الذهب فى اخبار من ذهب , ۸/۱۶۰; الضوء اللامع لاهل القرن التاسع , سخاوى , ۷/۱۳۳; کشف الظنون , ۱/۳۹; معجم المؤلفین , عمر رضا کحاله , ۹/۴۷; مفسران شیعه , ۱۳۵.

 

 

 

تفسیر سوره الفاتحه

اثر شیخ صدرالدین ( زنده در ۹۰۸ ق ) از مفسران شیعه در عصر خویش .تفسیر مورد بحث اختصاص به تفسیر سوره فاتحه دارد.پایان فراغت از تالیف در ۹۰۸ ق بوده است .

شیخ آقابزرگ تهرانى نسخه اى را که در کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى محفوظ است معرفى مى نماید.

منابع :

الذریعه , ۴/۳۴۰; مفسران شیعه , ۱۳۵.

 

 

 

معدن العرفان فى فقه مجمع البیان لعلوم القرآن

اثـر شـیـخ ابـراهـیم ( زنده در ۹۰۹ ق ) فرزند حسن وراق , از فقهاى عصر خود, و از طرق اجازات علماى امامیه .تفسیر مورد بحث در یک جلد به زبان عربى شامل بخشى از آیات قرآن است .مـؤلـف آیـات احـکـام قـرآن را گـردآورى نـموده سپس پس از ذکر آیه به بیان احکام فقهى آیه مى پردازد و داراى مقدمه اى مشتمل بر چند فن است .

وى در مـقـدمـه خـود سبب تالیف را چنین بیان کرده است ( ثانیها: ان الیات الفقهیه لم یفرد لها اصحابنا رضوان اللّه علیهم مجمعا وافیا و لا نصابا شافیا مع انها اعظم الطرق الى الاحکام الفقهیه و الالـه الاسـتدلالیه على المسائل الاجتهادیه ) او نظر دارد به اینکه مفسران امامیه کمتر به تفسیر آیات احکام قرآن پرداخته اند و تالیفات مستقل در این باب کم است لذا مبادرت به تفسیر فقه قرآن مجید نموده است .ذکرى از این تفسیر در الذریعه نیامده است .

ظـاهـرا نسخه منحصر به فرد مورخه ۹۶۸ ق از مخطوطات کتابخانه دانشگاه لوس آنجلس آمریکا است .و ضمن مجموعه شماره ۱۰۶۱ در آن کتابخانه موجود است .

مـنـابع :

اعیان الشیعه , ۲/۱۲۷; بحارالانوار, ۱۰۸/۹۴; احیاء الداثر من القرن العاشر, ۳; ریاض العلماء, ۱/۱۵; مستدرک الوسائل , ۳/۴۱۷; مجله تراثنا, شماره ۲; سال ۴, ۱۴۰۹ ق .

 

 

 

جواهر التفسیر

اثـر مـولى کمال الدین حسین ( م ۹۱۰ ق ) فرزند على بیهقى سبزوارى مشهور به واعظ کاشفى , از حکما و شعراء مفسران شیعه .این اثر به نام تفسیر العروس و تفسیر الزهراوین ( یعنى دو سوره بقره و آل عمران ) نیز شهرت دارد که همگى متحد هستند.

مـفـسـر آن را بـه امر وزیر امیر نظام الدین على شیرنوائى جعتائى وزیر سلطان حسین میرزا بایقرا تالیف نموده است .
تـفسیر در دیباچه تفسیر دیگرش موسوم به مواهب علیه مى گوید که مى خواسته این تفسیر را در چهار جلد تالیف نماید و موفق به پاک نویس مجلد اول گردیده است ولى باقى هنوز پیش نویس و غیر مرتب مى باشد و عمرش به تکمیل آن وفا نکرد و این اثر تا تفسیر آیه ۸۴ سوره نساء را دربردارد.

مفسر مقدمه خویش را در چهار اصل که شامل بیست و دو عنوان است مرتب کرده است و به فنون متعلق به تفسیر قرآن و بیان فضیلت انواع علوم قرآن مى پردازد.

اصل اول ) در فضائل قرآن و اسامى آن و مباحث حدوث و قدم و سماع در چهار عنوان .

اصل دوم ) در بیان جامعیت قرآن و چگونگى انشعاب علوم از آن در پنج عنوان .

اصل سوم ) در ذکر الفاظى که میان مفسرین متداول است در هشت عنوان .

اصل چهارم ) در بیان مطالب متفرقه که شناختن آن لازم است در شش عنوان .

سـپـس بـه تـفـسیر بسمله و سوره فاتحه پرداخته و بعد تفسیر سوره بقره و آل عمران را به پایان رسانده و در و در شرح آیه ۸۴ از سوره نساء متوقف مانده است .امـروزه نـسـخه هاى متعدد از این تفسیر در دست است از جمله شش نسخه در کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى .نسخه هاى نفیس دیگرى در کتابخانه مدرسه سپهسالار ( شماره ۱۹۴۸ به بعد ) موجود است .
تفسیرهاى دیگرى براى واعظ کاشفى نقل کرده اند بدین قرار:

۱) تفسیر سوره یوسف , که در شصت مجلس آن را براى اصحاب خود املاء کرده است که نتیجه آن را جامع الستین گویند.تفسیرى است عرفانى و ادبى و اخلاقى با استشهاد از قصص و حکایات لطیفه و اشعار فارسى زیبا و شیرین قدما.نـسـخـه هـایـى از آن در دست است از جمله در کتابخانه مدرسه سپهسالار ( شماره ۲۰۰۱ ) و در کـتابخانه مجلس ( شماره ۱۲۷۲۲ ),

۲) مختصر التفاسیر: مختصر جواهر التفسیر لتحفه الامیر در بیست هزار بیت که نسخه اى از آن در کتابخانه کوپرلى زاده در استانبول موجود است .

۳) الـمـواهـب العلیه , مختصر جواهر التفسیر تالیف فوق الذکر که به همان سبک تدوین کرده و به وزیر علیشیر نوائى اهداء کرده است .
نـسـخـه هـائى از آن موجود است که ۲۰ نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوى و در ۱۳۱۷ ش در تهران چاپ شده است .

مـنابع :

احیاءالداثر من القرن العاشر, ۶۹; الذریعه ۵/۲۶۵; ریحانه الادب , ۵/۲۹; فهرست کتب خطى کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى , ۱/۴۶۶; مزارات هرات , ۲/۱۱۵; مفسران شیعه , ۱۲۷; مؤلفین کتب چاپى فارسى عربى , خانبابا مشار, ۲/۸۱۰.

 

 

 

منتخب ترجمان القرآن

اثر عادل ( م ح ۹۱۵ ق ) فرزند على بن عادل حافظ خراسانى , از علماى شیعه ادیب و شاعر.تـفـسـیـر مـورد بحث در یک جلد به زبان فارسى و شیوه ادبى اصل این تفسیر از علامه میر سید شریف على جرجانى ( ۷۴۰ – ۸۱۶ ق ) که آن را به ترتیب سوره هاى قرآن کریم تنظیم نموده است مـى بـاشـد سـپس عادل خراسانى سبک و تنظم آن را تغییر داده است و به ترتیب حروف الفبائى درآورده و تـنـظـیـم کرده است سپس مقدمه خود را با حذف بسمله و خطبه الحمد جرجانى به مقدمه او افزوده است .

نسخه مورخه سال ۱۱۰۱ ق در دانشگاه تهران موجود است .ایـن تـفسیر نخست در سال ۱۳۱۳ ق در تبریز چاپ سنگى گردید سپس در سال ۱۳۳۰ ق تجدید چـاپ گـشـت و در سال ۱۳۳۳ ش با مقدمه آقاى دکتر محمد دبیر سیاقى تجدید طبع گردیده است .

مـنـابـع :

مـنـتـخـب ترجمان القرآن , چاپى ; احیاء الداثر من القرن العاشر, ۱۱۶; الذریعه , ۲۲/۳۸۴; فهرست دانشگاه , ۳/۵۳۵۲.

 

 

 

تفسیر شبسترى

اثر شیخ برهان الدین ابراهیم ( شهید در ۹۱۵ یا ۹۱۷ ق ) فرزند حسن شبسترى نقشبندى ملقب به سیبویه ثانى , از علماى نحو و صرف و لغت و ادیب شاعر.وى ایرانى تبار و از مردم شبستر آذربایجان است و به جهت تشیعش به قتل رسید.

اشـعـار بـسـیارى در مدح و ثناء و ولایت امیرالمؤمنین على بن ابى طالب (ع ) دارد که تشیع او را مـى رساند از جمله این بیت در ( التائیه ) او موسوم به ( نهایه البهجه ) در نظم الکافیه و قد حذف التنوین فى مثل قولنا شفیعى حسین بن على فتمت تفسیر مورد بحث در یک جلد به زبان عربى و شیوه عرفانى شامل بخشى از قرآن کریم است که تا پایان سوره یوسف نگاشته شده و این آخرین اثر مؤلف است که ناتمام به شهادت رسیده است .

شـیـخ نجم الدین الغزى در الکواکب السائره باعیان المئه العاشره به شرح حال وى پرداخته او را از فـضـلاء عـصر خود مى خواند که داراى مصنفات در صرف و نحو و صاحب قصیده تائیه در نحو که بـى نـظیر است ذکر کرده سپس تفسیر قرآن کریم او را یاد کرده و تصریح نموده است که تا سوره یوسف نگاشته و بعد شهادت او را بدست خوارج در ارزنجان که همان تصحیف آذربایجان باشد ذکر نموده است .

نـسـخه اى از این تفسیر در کتابخانه شیخ محمد صالح برغانى در کربلا موجود است و نسخه هاى دیگر در کتابخانه ترکیه .

مـنـابـع :

اعـیـان الشیعه , ۲/۱۲۷; الاعلام , ۱/۳۵; ایضاح المکنون , ۱/۳۰۸; الذریعه , ۳/۲۰۱; شذرات الـذهـب , ۸/۶۸; کـشـف الـظـنـون , ۱/۲۰۸; الکواکب السائره باعیان المئه العاشره , ۱/۱۱۰; معجم المؤلفین , ۱/۲۲.

 

 

 

 

قصص الانبیاء

از شیخ عبداللطیف ( زنده در ۹۱۷ ق ) فرزند شیخ شمس الدین على واعظ بیرجندى , از متکلمین و مفسرین شیعه در قرن دهم هجرى ( دایره المعارف تشیع , ۳/۵۶۹ ). تفسیر مورد بحث در یک جلد به زبان فارسى و شیوه کلامى و داستانى شامل بخشى از قرآن کریم مرتب بر مقدمه و چند باب .

مـؤلـف آیـات داسـتـانـهـاى پـیغمبران را گردآورى نموده سپس با بهره از روایات و اخبار ائمه معصومین (ع ) به تفسیر و شرح مى پردازد.نـسـخه هاى متعددى از این تفسیر موجود است کهنترین آنها مورخه ۹۴۷ ق در کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى ( شماره ۶۸۳۳ ) موجود است .

مـنـابـع :

الذریعه , ۱۷/۱۰۳; فهرست الفبائى و خطى فارسى کتب خطى آستان قدس , ۴۴۵, ۵۱۳; احیاءالداثر من القرن العاشر, ۱۳۵.

 

 

 

 

تفسیر تسترى

اثر سید ضیاءالدین یا جمال الدین نوراللّه ( م ح ۹۲۵ ق ) فرزند سید شمس الدین محمد شاه حسینى مرعشى تسترى , از علماى شیعه جد قاضى نوراللّه شوشترى ( شهید ۱۰۱۹ ق ). تفسیر مورد بحث در یک جلد به زبان عربى و شیوه روائى و کلامى شامل آیه ۳۴ سوره بقره ( و اذ قلنا للملائکه اسجدوا لدم فسجدوا الا ابلیس ابى و استکبر و کان من الکافرین ) که به طور مبسوط به تفسیر و بیان این آیه پرداخته است .

و نـسـخـه ایـن تـفسیر از مخطوطات کتابخانه قاضى نوراللّه شوشترى موجود بوده و در مجالس الـمؤمنین مى نویسد ( که آن را به التماس یکى از اعیان آن دیار تالیف نموده و در آنجا بسیارى از حقایق و دقایق درج فرموده ).

منابع :

احیاء الداثر من القرن العاشر, ۲۷۰; الذریعه , ۴/۳۲۳; مجالس المؤمنین , ۱/۵۱۹.

 

 

 

 

الدرالنظیم فى خواص القرآن العظیم

تـرجمه و نگارش شیخ احمد ( زنده در ۹۲۶ ق ) فرزند حاج محمد سکاکى طبسى , از علماى عصر صفویه .ایـن اثر ترجمه و نگارش بر مبناى تفسیر عربى از ابوالسعادات عفیف الدین عبداللّه یافعى تمیمى ( ۶۶۸ – ۷۶۸ ق ) از عـرفـاء و صـوفـیـه کـه به تفسیر الدرالنظیم فى فضائل القرآن و الذکر الحکیم معروف است .
شیخ احمد سکاکى ( در ۹۲۶ ق ) عربى آن را به فارسى ترجمه نموده و چندین مقدمه و دیباچه بر آن افـزوده اسـت و در مـقدمه مى نویسد که آن را به خواهش جمعى از بزرگان به فارسى ترجمه کرده است .

چند نسخه نفیس از این ترجمه در دست است .از جمله نسخه مورخه ۹۳۰ ق عصر مؤلف از کتب خطى کتابخانه کاتب این سطور در کربلاست .نـسـخـه دیـگـر کـهـن بدون تاریخ که در کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى ( شماره ۸۶۵۴ ) محفوظ است .

مـنـابع :

الذریعه , ۴/۱۰۱; فهرست الفبائى کتب خطى کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى , ۲۴۵; معجم الدراسات القرآنیه عند الشیعه الامامیه , ۶۷; احیاءالداثر من القرن العاشر, ۱۳.

 

 

 

 

شرح الدر النظیم فى خواص القرآن العظیم

اثر شیخ نظام الدین عبدالعلى ( م ۹۳۲ یا ۹۳۴ ق ) فرزند محمد بیرجندى , از علماى اعلام , حکیم و منجم .اسـماعیل پاشا بغدادى به غلط وى را از علماى حنفى ذکر نموده و خیرالدین زرکلى نیز به تبع از بغدادى وى را حنفى مذهب مى خواند.حال آنکه مفسر از علماى شیعه در عصر صفوى بوده و آثار بسیارى از خود باقى گذاشته است .

قسمتى از مؤلفات و مصنفات وى در کتابخانه آستان قدس رضوى محفوظ است .آقابزرگ تهرانى , در طبقات اعلام الشیعه به شرح حال وى پرداخته و مؤلفات وى را در الذریعه یاد کرده است ( – بیرجندى ). تـفسیر مورد بحث در یک جلد به زبان عربى شرحى است مزجى بر تفسیر الدر النظیم فى فضائل القرآن و الذکر الحکیم که متن از ابوالسعادات عفیف الدین عبداللّه یافعى تمیمى ( ۶۶۸ – ۷۶۸ ق ) است .

بیرجندى به شرح الدرالنظیم یافعى پرداخته و متعرض خواص سوره ها نیز مى گردد.در سـوره الاعراف , آیه ۱۸۰ ( و اللّه الاسماء الحسنى ) به تفصیل اسماء و صفات خداوند را یاد کرده است .نسخه اى از این تفسیر نزد شیخ احمد سکاکى طبسى بوده که در ترجمه خود از آن نقل مى نماید.و نسخه مورخه ۱۰۵۳ ق در کتابخانه کاتب ابن سطور در کربلا محفوظ است .

منابع :

احیاء الداثر من القرن العاشر, ۱۲۵; الاعلام , زرکلى , ۴/۳۰; الذریعه , ۱۳/۲۴۵; کشف الظنون , ۱/۴۱; کـتـبـخانه جور لیلى على پاشا, ۲۵; معجم المؤلفین , عمر رضا کحاله , ۵/۲۶۶; نور عثمانیه کتبخانه , ۱۷۱; فهرست الفبائى کتب خطى کتابخانه مرکزى آستانه قدس , ۱۶.

 

 

 

 

جامع الفوائد و دافع المعاند

اثر شیخ علم ( زنده در ۹۳۷ ق ) فرزند سیف بن منصور نجفى حلى , از محدثین و فضلاى امامیه .ایـن تـفـسـیـر تـلـخیص و انتخابى است از تفسیر تاویل الیات الباهره فى العتره الطاهره اثر سید شرف الدین على حسینى استرآبادى که به ترتیب سوره هاى قرآن کریم است .

ایـن اثـر از منابع علامه مجلسى در مجلد اول بحارالانوار بوده و امروزه نسخه خط مؤلف در نجف اشرف از مخطوطات کتابخانه مولى محمد على خوانسارى و دو نسخه در کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى ( شماره ۱۵۴۴ ) و نسخه کتابخانه سپهسالار ( شماره ۲۰۰۵ ) محفوظ است .

مـنابع :

احیاء الداثر من القرن العاشر, ۱۴۳; الذریعه , ۵/۶۶, ۱۸/۱۴۹; ریاض العلماء, ۳/۳۲۱; فهرست الفبائى کتب خطى کتابخانه آستان قدس رضوى , ۴۷۳; مفسران شیعه , ۱۳۶.

تـفـسـیر دیگرى که به نام فتح نامه موسوم گردیده از ابن همام در کلیات فوق ذکر گردیده که مؤلف در آن سوره الفتح را طى ۱۳۵۰ بیت شعر تاویل و تفسیر نموده است .

 

 

 

روضه القلوب

مفسر ابن همام ( زنده در ۹۴۰ ق ) از عرفا و شعراى شیعه .تفسیر مورد بحث در یک جلد به زبان فارسى و شیوه عرفانى شامل سوره یاسین که مفسر در ۲۰۶ بیت آیات سوره یاسین را نظما تفسیر نموده است .

نـسـخـه این تفسیر ضمن کلیات او شامل شرح حدیث ما الحقیقه , حکایت آل عبا, روضه القلوب ( هـمین تفسیر ), هدایه العارفین , اسرار دل , مثنوى شهادتنامه , تحفه الملوک , مصابیح الهدى , فتح نامه , ترجمه اربعین میر سید على در کتابخانه دانشگاه تهران ( شماره ۲۶۵۴ ق ) موجود است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تفسیر شاهى