معنای قضا در قرآن کشف الاسرار و عده الأبرار

و بدانکه قضا بر ده وجه آید: یکى بمعنى وصیت، و ذلک فى قوله تعالى:وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ‏. همانست که در سوره القصص گفت: إِذْ قَضَیْنا إِلى‏ مُوسَى الْأَمْرَ یعنى عهدنا الیه و وصیناه بالرساله الى فرعون و قومه.

وجه دوم بمعنى اخبار است، چنان که گفت: «وَ قَضَیْنا إِلى‏ بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ» اى اخبرنا بنى اسرائیل‏ فى التوراه، همانست که در سوره الحجر گفت: وَ قَضَیْنا إِلَیْهِ ذلِکَ الْأَمْرَ اى اخبرنا لوطا ان دابر هؤلاء مقطوع مصبحین

وجه سوم بمعنى فراغ است، چنان که گفت: «فَإِذا قَضَیْتُمْ مَناسِکَکُمْ»، «فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاهَ»، «فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاهُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ».

وجه چهارم بمعنى فعل است، چنان که گفت: «فَاقْضِ ما أَنْتَ قاضٍ»، اى افعل ما انت فاعل، «إِنَّما تَقْضِی هذِهِ الْحَیاهَ الدُّنْیا» اى انما تفعل فی هذه الحیاه الدنیا. همانست که در سوره الانفال گفت: لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولًا. و در آل عمران و در سوره مریم گفت: إِذا قَضى‏ أَمْراً اى اذا فعل امرا کان فى حکمه ان یفعله، فَإِنَّما یَقُولُ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ‏.

پنجم بمعنى انزالست، چنان که گفت: یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ‏ اى لینزل علینا ربک الموت. همانست که در سوره الملائکه گفت: لا یُقْضى‏ عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا اى لا ینزل علیهم الموت.

ششم بمعنى وجوب است چنان که در سوره هود گفت: وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِ‏ اى وجب العذاب فوقع بقوم نوح، و در سوره مریم گفت.إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِی غَفْلَهٍ. جاى دیگر گفت: «وَ قالَ الشَّیْطانُ لَمَّا قُضِیَ الْأَمْرُ» اى وجب العذاب و نزل، و لهذا نظائر.

هفتم قضى بمعنى کتب است، چنان که در سوره مریم گفت: وَ کانَ أَمْراً مَقْضِیًّا اى کان عیسى امرا من اللَّه مکتوبا فى اللوح المحفوظ انه یکون.

هشتم بمعنى اتمام است، چنان که گفت: أَیَّمَا الْأَجَلَیْنِ قَضَیْتُ‏ اى اتممت.همانست که در سوره طه گفت: مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى‏ إِلَیْکَ وَحْیُهُ‏، و در سوره الاحزاب گفت:فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‏ نَحْبَهُ‏ اى اتمّ اجله، و در سوره الانعام گفت: ثُمَّ قَضى‏ أَجَلًا اى اتمّه، جاى دیگر گفت: ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضى‏ أَجَلٌ مُسَمًّى‏ اى یتم.

نهم بمعنى فصل است، چنان که در سوره الزمر گفت: وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِ‏ اى فصل، و در سوره الانعام گفت: لَقُضِیَ الْأَمْرُ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ‏ اى فصل.

وجه دهم بمعنى خلق است، و ذلک فى قوله تعالى: فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ‏ اى خلقهن.وَ أَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ‏– قومى گفتند درین سخن حذف و اختصار است یعنى:ثم قضى اجلا، و علم اجل الآخره مسمى عنده لا یعلمه غیره. ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ‏ نظمه کنظم قوله: ثُمَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ‏.

کشف الأسرار و عده الأبرار رشید الدین میبدى سوره الانعام‏ آیه ۱-۵