شأن نزول و داستان‏

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ (۸۷) وَ کُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلالاً طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ (۸۸)

مفسران گویند:

– روزى پیامبر خدا در باره مردم و وصف قیامت سخن گفت. مردم ناراحت شدند و گریستند. ده تن از اصحابه: على ع، ابو بکر، عبد اللَّه بن مسعود، ابو ذر غفارى، سالم، عبد اللَّه بن عمر، مقداد بن اسود کندى، سلمان فارسى، معقل بن مقرن و .. در خانه عثمان بن مظعون جمع شدند و تصمیم گرفتند که روزها روزه‏دار و شبها براى عبادت، بیدار بمانند. گوشت نخورند و با زنان نیامیزند. از استعمال بوى خوش و پوشیدن لباس نرم و خفتن بر بستر، خوددارى کنند و در زمین به سیاحت پردازند. برخى از آنها تصمیم گرفتند که خود را عقیم کنند. این خبر به پیامبر رسید و به خانه عثمان آمد. عثمان در خانه نبود. به همسرش ام حکیمه، دختر ابى امیه، فرمود:

– آیا آنچه در باره شوهرت مى‏گویند، راست است؟

ام حکیمه که نمیخواست به پیامبر دروغ گوید و در عین حال نمى‏خواست جانب شوهر را رعایت نکند، گفت:

– اگر عثمان به شما خبر داده، راست است.

پیامبر برگشت. هنگامى که عثمان بخانه آمد، ام حکیمه، جریان را به اطلاع او رسانید. او و همراهانش خدمت پیامبر رسیدند.

پیامبر فرمود:

– آیا شما را خبر دهم که شما بر یک سلسله کارها تصمیم گرفته ‏اید؟! گفتند:

– آرى، یا رسول اللَّه، ما نیت بدى نداریم!

پیامبر فرمود:

– من چنین دستورى نداده ‏ام.

آن گاه فرمود:

– بدن شما را نیز بر شما حقى است. شما روزه بگیرید و افطار کنید، عبادت کنید و بخوابید. من عبادت مى ‏کنم و مى‏ خوابم، روزه مى‏ گیرم و افطار مى‏ کنم. گوشت و چربى هم مى‏ خورم و با زنان آمیزش مى ‏کنم. هر کس از روش من اعراض کند، از من نیست.

آن گاه مردم را جمع کرد و در ضمن یک سخنرانى، فرمود:

– چرا مردمى زنها و خوراکیها و بوى خوش و خواب و لذائذ دنیا را بر خود حرام مى‏کنند؟! من چنین دستورى نداده ‏ام. من نمی خواهم که شما مثل راهبانى که دنیا را ترک و در گوشه کلیساها و صومعه ‏ها وجود خود را عاطل و باطل مى‏کنند، باشید. نخوردن گوشت و ترک همسر، جزء برنامه دین من نیست، دیر نشینى از برنامه ‏هاى اسلام خارج است. سیاحت امت من روزه و رهبانیگرى ایشان جهاد است. خدا را پرستش کنید و براى او شریک قرار ندهید. حج و عمره کنید. نماز بخوانید. زکات بدهید.

روزه ماه رمضان بگیرید. در راه خدا استقامت کنید تا خداوند شما را براه راست آورد. پیشینیان از راه سختگیرى تباه شدند. آنها بر خود سخت گرفتند و خدا نیز بر آنها سخت گرفت. اکنون بقایاى مفلوک آنان در دیرها و صومعه‏ ها و کلیساها باقى هستند! این آیه‏ ها بمناسبت این جریان نازل شد. از امام صادق (ع) روایت است که:

– این آیه، در باره على ع و بلال و عثمان بن مظعون نازل شد. على سوگند یاد کرده بود که شبها نخوابد، مگر اینکه خدا بخواهد. بلال، سوگند یاد کرده که روزها طعامى نخورد و عثمان بن مظعون سوگند یاد کرده بود که با زنان نیامیزد.

 

ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن فضل بن حسن طبرسی سوره مائده آیه۸۱-۱۲۰