توضیح پدرومادر ترجمه بیان السعاده فى مقامات العباده
چنانچه از امام رضا علیه السّلام آمده است: که فرمود: خداوند امر کرد به سپاسگزارى بر او و بر پدر و مادر، پس کسى که بر پدر و مادرش شکر و سپاس نکند خدا را شکر نخواهد کرد.[۱۱] من مىگویم: این مطلب علّتى ندارد جز اینکه شکر خدا مندرج در شکر والدین است.
وَ إِنْ جاهَداکَ عَلى أَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما چون پدر و مادر تکوینى چنانچه در سورهى بقره و سورهى نساء گذشت بر حسب هر مرتبه از مراتب وجود انسان و هر شأنى از شئون او غیر از پدر و مادر بر حسب مرتبهى دیگر و شأن دیگر است.
همچنین است بر حسب تکلیف و اختیار … لذا شیطان و نفس والدین انسان محسوب مىشود، چنانچه عقل و نفس و محمّد صلى اللّه علیه و آله و على علیه السّلام نیز والدین مىشوند و همانطور که جائز است مقصود از والدین والدین جسمانى باشد.
همچنین جائز است مقصود از دو والدین روحانى باشد، همانطور که جائز است مقصود پدر و مادر تکوینى باشد ممکن است مراد پدر و مادر تکلیفى باشد.
بنا بر این جائز است مقصود از والدین در قول خدا: وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ والدین جسمانى و روحانى باشد.
و مقصود از ضمیر در قول خدا: وَ إِنْ جاهَداکَ والدین جسمانى و روحانى ولى والدین بر حسب مقام جهل او تکوینى یا تکلیفى و در مرجع ضمیر به طریقه استخدام عمل شده است.
و اخبار زیادى وارد شده که دلالت مىکند بر اینکه محمّد صلى اللّه علیه و آله و على علیه السّلام افضل پدران این امّت هستند و حقّ آن دو بزرگتر از حقّ پدران جسمانى است و کسى که آن دو را راضى کند خداوند پدر و مادر جسمانى او را راضى مىکند.
از جعفر بن محمّد علیه السّلام وارد شده: هر کس حقّ پدران برتر یعنى محمّد صلى اللّه علیه و آله و على علیه السّلام را مراعات کند آنچه را که از حقّ پدر و مادر خودش و سایر بندگان خدا ضایع کرده به او ضرر نمىزند، چه على علیه السّلام و محمّد صلى اللّه علیه و آله پدر و مادر او را با شفاعت خود، راضى مىسازند.[۱۲] و از على بن محمّد علیه السّلام آمده است: کسى که پدر و مادر دینیش یعنى محمّد صلى اللّه علیه و آله و على علیه السّلام بر او گرامىتر از پدر و مادر نسبیش نباشد پس از جانب خدا در حلال و حرام و قلیل و کثیر نیست.[۱۳] و از امیر المؤمنین علیه السّلام است که فرمود: والدین که خداوند شکر آن دو را واجب نموده کسانى هستند که علم به دنیا آوردند و حکم به ارث گذاشتند و مردم به طاعت آن دو مأمور شدند سپس فرمود:
إِلَیَّ الْمَصِیرُ یعنى بازگشت بندگان به سوى خداست و دلیل بر این مطلب پدر و مادر هستند.
سپس امام به ابن حنتمه و دوستش رو کرد و در میان خاصّ و عامّ گفت لقمان در سفارش و وصیّت مىگوید: اگر پدر و مادر کوشش کردند که به من شرک بورزى و از کسى که مأمور به اطاعت او شدى عدول کنى از آنان اطاعت مکن و سخن ایشان را گوش مکن.
سپس قول بر والدین را عطف کرد و گفت: وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً مىگوید: فضل پدر و مادر را بر مردم بشناسان و مردم را به راه ایشان دعوت کن، این است قول خداى تعالى: وَ اتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فرمود بازگشت شما به سوى خدا و سپس به سوى ما است، پس از خشم خدا بترسید، نافرمانى والدین را نکنید که رضاى آن دو رضاى خدا و خشم سخط آن دو خشم و غضب خداست.[۱۴] اخبار زیادى در حفظ حقّ والدین جسمانى و اطاعت از آنان، دلسوزى و دعا بر آن دو حتّى اگر حقّ را نشناسند وارد شده است.
روایت شده: مردى خدمت نبى صلى اللّه علیه و آله رسید و عرض کرد سفارش و توصیهاى به من بکن، رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمود: به خدا شرک نیاور اگر چه با آتش سوخته شوى، در هر حال قلب تو با ایمان آرام و مطمئنّ باشد، از پدر و مادرت اطاعت کن و به آنها نیکى کن زنده باشند یا مرده، اگر به تو امر کردند از اهل و مال خود خارج شوى دستور آنها را انجام بده که آن از ایمان است.[۱۵] از امام صادق علیه السّلام آمده است: نیکى به پدر و مادر واجب است اگر چه مشرک باشند و در معصیت خالق نباید آن دو یا غیر آن دو رااطاعت کرد، که در معصیت خالق اطاعت از هیچ مخلوقى نباید کرد.[۱۶]
ترجمه بیان السعاده فى مقامات العباده سلطان محمد گنابادی«سلطان علیشاه» سوره لقمان