مقام کثرت و وحدت در عرفا ترجمه تفسیر بیان السعاده فى مقامات العباده
بدان که سالک داراى دو مقام و دو شأن است، شأن سلوک، شأن جذب، او در مقام سلوک حقوق را ادا مىکند، کثرتهاى وجود خویش را از قبیل قوا و لشگریانش استوار مىسازد و همچنین قیّم کسانى است که زیر دست او هستند از قبیل اهل و عیال و خدم و حشم او که آنها را اصلاح و تربیت مىکند و احتیاجاتشان را بر طرف مىسازد.
سالک در مقام جذب از کثرتها روى بر مىگرداند و به سوى وحدت مىرود، قوا، لشگریان و عیالش را به جهت وحدت جذب مىکند، مرمّت زندگى و معاش خود و زیر دستانش را به نحوى قرار مىدهد که به حسن معاد منجرّ مىگردد.
به عبارت دیگر: سالک داراى دو توجّه است، توجّه به کثرتها و توجّه به وحدت؛ که با توجّه به کثرت معاش خود را اصلاح مىکند به نحوى که منجَر به حسن معاد مىشود و با توجّه به وحدت قوا و لشگریانش را از کثرت به وحدت بر مىگرداند.
و به عبارت سوّم! سالک داراى دو قرب و نزدیکى است، نزدیکى نوافل، مستحبّات، نزدیکى واجبات و فرائض.
و به عبارت چهارم: آنچه که از جانب خدا به او مىرسد یا به واسطهى کسب و اعمالش و سبق استعداد و استحقاق و اختیار و انانیّتش به او مىرسد، یا بدون واسطه این چیزها.
و انسان کامل نیز داراى دو نظر است، نظر به کثرت و نظر به وحدت و وجهى به کثرت، وجهى به وحدت، با وجه به وحدت از خدا أخذ مىکند، با وجه به کثرت آنچه را که گرفته است بر غیر افاضه مىکند، به سبب تفاوت این دو نظر کاملها در مراتب کمال مختلف مىشوند.
و کامل مطلق کسى است که نظر او نسبت به هر دو طرف مساوى باشد به نحوى که هیچ یک از دو طرف را بر دیگرى ترجیح و برترى ندهد، این معناى شأن محمّد صلّى اللّه علیه و آله و کسانى است که با او هستند.
و امّا سایر پیامبران پس هیچ کدام از آنها خالى از رجحان یکى از دو طرف نیستند، نظر به کثرات موسى علیه السّلام غلبه مىکرد بر نظر او به وحدت، ولى در موردش عیسى علیه السّلام نظر به وحدت غالب بود.
و لذا نقل شده که محمّد صلّى اللّه علیه و آله فرمود: چشم راست برادرم موسى و چشم چپ برادرم عیسى نابینا بود، من صاحب هر دو چشم هستم.
و براى اشاره به اینکه محمّد صلّى اللّه علیه و آله و محمّدىها جامع هر دو طرف و کامل در هر دو نظر و تمام در هر دو قرب و نزدیکى هستند فرمود:
آنچه که ذکر کردیم از اتّصاف آنها به اوصاف اختیارى و احکام قالبى و اصلاح کثرت مثل آنها در تورات که آن نشئهى موسى است.
ترجمه تفسیر بیان السعاده فى مقامات العباده، ج۱۳، ص: ۳۳۱ سوره الفتح