مراتب علم باری تعالی ترجمه بیان السعاده فى مقامات العباده سلطان محمد گنابادی«سلطانعلیشاه»

وَسِعَ کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً
مراتب علم باری تعالی

این جمله کنایه از احاطهى علم خدا به اشیا است، چون علم خدا داراى مراتبى است، مرتبه اش از آن عین ذاتش است، که آن مرتبهى غیب است که خبرى و اثرى از آن نیست، پس در این مرتبه ما را بحثى در آن نیست.

مرتبهى دیگر آن مرتبهى فعل حقّ است که از آن تعبیر به مشیّت و حقّ مطلق مىشود و این مرتبه جامع همهى موجودات با وجودهایشان مىباشد، نه با حدود و تعیّناتشان، که حدود و تعیّنات نسبت به ذات نیست مى باشند و راهى به آن عالم ندارند.

و مرتبهى دیگر از علم خداى تعالى مرتبهى اقلام عالى است، که حکم آن حکم مشیّت است، مرتبهى دیگر آن نفوس کلّى، مرتبهى اى نفوس جزیى، مرتبه اى از آن وجودات طبیعى است و هر مرتبه اى از مراتب عالى علم خداى تعالى است بر مراتب پایینتر، زیرا که جمیع مراتب پایین با همه وجودهایشان با حدودشان در مرتبهى عالى مجتمع نیست.

و همانطور که آن مرتبهى عالى، به همهى مراتب پایینتر عالم است، به خود نیز عالم است.

علم مرتبهى پایینتر داشتن دانش است برخاسته از سبقت بر عالم از نظر مرتبه عالى، علم به خود آن مرتبهى علمى است که همراه معلوم است، و عالم طبع با همهى وجودش علم خداى تعالى است از نوع علمى که همراه معلوم است.

پس هر چیزى براى خدا معلوم است به سبب علم سابق حقّ تعالى بر معلوم و با وجود خاصّش معلوم خداى تعالى است که همان علم خداى تعالى به همان است.

ترجمه بیان السعاده فى مقامات العباده سلطان محمد گنابادی«سلطانعلیشاه»سوره طه۷۷-۱۱۴